عضو هیأت علمی موسسه تحقیقات پنبه کشور با بیان اینکه افزایش قیمت تضمینی گندم از افزایش قیمت تضمینی پنبه مؤثرتر عمل کرده است، گفت: افزایش قیمت تضمینی پنبه باید طوری باشد که قیمت آن همه ساله معادل سه برابر قیمت گندم یا بیشتر باشد.
، در گذشتهای نه چندان دور ایران بزرگترین تولیدکننده پنبه در جهان بوده که واردات جایگاه زیادی در محصول پنبه نداشت و بیشترین درآمد ارزی کشور
بعد از نفت به پنبه اختصاص داشت طوری که میزان تولید پنبه در کشور در سال 1353 و در سال 1354 به 300 هزار تن رسیده بود و توانسته بود بالاترین ارزآوری در محصولات غیرنفتی را به خود اختصاص دهد.
با وجود اینکه کشورمان از جمله استان گلستان ظرفیت بالایی در کشت پنبه دارد و میتواند ظرفیت مناسبی برای رشد استان باشد اما این مهم در سایه برخی بیتوجهیها به فراموشی سپرده شده است و استان گلستان که روزگاری «سرزمین طلای سفید» را به یدک میکشید، مدتهاست ره فراموشی را طی میکند
- در حال حاضر وضعیت پنبه در کشور و همچنین استان گلستان را چگونه ارزیابی میکنید؟
قاسمیبزدی: جایگاه پنبه در ایران بهویژه در استان گلستان طی دهه اخیر بهشدت کاهش یافته و سطح زیرکشت پنبه در کشور نسبت به سالهای گذشته حدود کمتر از 100 هزار هکتار و در استان گلستان تا حدود 10 هزار هکتار پایین آمده است و این آمار چند سالی است که در همین وضعیت در نوسان است. در حالیکه استان گلستان در چند دهه قبل، جزو مهمترین مرکز تولید پنبه بود و حدود 60 درصد از تولید پنبه کشور را به خود اختصاص می‌داد، اما امروزه به حدود 10 درصد از تولید پنبه کشور رسیده است و این وضعیت اصلاً مطلوب کشور بهویژه استان گلستان نیست.
حمایت نامتوازن دولت از برخی محصولات؛ تأثیرگذارترین دلیل کاهش کشت پنبه
: در گذشته پنبه ارزآورترین محصولات کشور و استان گلستان به سرزمین طلای سفید مشهور بود حال سالهاست که با کاهش سطح زیرکشت پنبه مواجه شده و تابلوی سرزمین طلای سفید خوش آمدید» نیز در استان گلستان معنایی ندارد، شما علل روند کاهشی کشت پنبه را در چه میدانید؟
قاسمیبزدی: همانطور که اشاره کردید پنبه محصول استراتژیکی است که اهمیت بسیار بالایی در اقتصاد بسیاری از کشورها و از جمله ایران برخوردار است زیرا تولید پنبه بیشترین اشتغالزایی و ارزش افزوده را نسبت به بقیه محصولات دارد و بهخاطر اهمیت آن در دنیا عنوان طلای سفید نام گرفت که در ایران نیز، استان گلستان بهعنوان سرزمین طلای سفید معرفی شده است که البته بهتر است بگوییم معرفی شده بود، اما اینکه آیا با وضعیت کنونی هم می‌توان نام سرزمین طلای سفید را روی این استان گذاشت جای سوال دارد چرا که استان گلستان در حال حاضر فقط یدککش عنوان سرزمین طلای سفید است، زیرا مقام سوم سطح زیر کشت کشور را دارد.
مسائل متعددی میتوانند به عنوان عوامل کاهش دهنده سطح زیرکشت پنبه در استان و کشور مطرح باشند.
برخی عوامل که اکثر کارشناسان به آنها اشاره میکنند عوامل ظاهری مرتبط با کاهش پنبه است که از مهمترین آنها می‌توان به هزینه‌های زیاد تولید در مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت، پایین بودن سطح درآمد حاصل از این زراعت، طولانی بودن دوره زراعی این محصول، خسارت آفات، بیماریها و علفهای هرز و هزینه‌های سنگین سم و سمپاشی و ... اشاره کرد، اما واقعیت امر میتواند متفاوت باشد و عوامل اصلی کاهش دهنده سطح زیر کشت پنبه را شاید بتوان به مسائل دیگری مرتبط دانست
به نظر بنده مهمترین این مسائل که سد راه کشاورزان پنبهکار و رکود در این بخش شده وجود محصولات رقیبی مانند گندم، برنج و دانههای روغنی و عدم حمایت کافی دولت از پنبه، تعهد بهتر پرداخت خرید تضمینی گندم و دانههای روغنی نسبت به پنبه، تفاوت زیاد هزینه تمامشده پنبه با نرخ فروش پنبه توسط کشاورزان، مکانیزه نبودن سیستمهای برداشت پنبه بر اساس ارقام اصلاح شده جدید با قابلیت برداشت ماشینی، عدم هماهنگی بین واردات و صادرات پنبه، شکاف عمیق بین علم و فناوری و وجود بخشها و مراکز متعدد مرتبط با پنبه در وزارتخانه‌های مختلف است که بدون هماهنگی با یکدیگر فعالیت میکنند.
از طرفی وجود مشکلات قانونی و مالی در خصوص همکاری‌های بین المللی و تحریمهای اقتصادی کشور نیز بر این مشکلات می افزایند.
در واقع عدم توازن افزایش قیمت خرید پنبه و دیگر محصولات رقیب طی سه دهه اخیر که بخاطر تحریمهای اقتصادی کشور ایجاد شد باعث حمایت نامتوازن دولت از برخی محصولات برای حل مشکلات تولید غذا در کشور شده که عملاً تعدادی از محصولات نظیر پنبه از چرخه تولید کنار گذاشته میشوند تا محصولات رقیبی نظیر گندم و دانههای روغنی که از نیازهای اولیه هر کشوری محسوب میشوند، جایگزین شوند و این مسأله بطور غیرمستقیم بیشترین تأثیر را بر کاهش سطح زیرکشت پنبه داشته است و با توجه به اینکه استان گلستان یکی از قطبهای اساسی تولید گندم و دانههای روغنی کشور محسوب میشود، شاید بیشترین تاثیر را در استان گلستان و بر روی محصول پنبه گذاشته است.
در کنار این عوامل موارد دیگری اعم از تغییر رویه زمینداران بزرگ مناطق پنبهخیز کشور، خرد شدن اراضی وسیع و یکپارچه کشت که امکان مکانیزه شدن سیستمهای تولید و اصلاح ارقام جدید پنبه با قابلیت برداشت ماشینی را به شدت با مشکل مواجه کرده است، همچنین وجود مقررات دست و پاگیر اداری و نحوه حمایتهای دولتی و خصوصی از پنبه، عدم اجرای صحیح سیاست‌ها و راهبردهای کلان کشور، عدم سرمایهگذاری کافی و محدودیت منابع مالی دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی نیز در کاهش سطح زیرکشت پنبه مؤثر بودهاند.
- برای احیای پنبه در کشور و استان گلستان چه اقداماتی صورت گرفته است؟
قاسمیبزدی: در راستای اقتصادی کردن تولید و رفع معضلات پنبه برای پنبه‌کاران و ایجاد ثبات تولید، تاکنون اقدامات متعددی اعم از حمایتهای بخش دولتی و موسسه تحقیقات پنبه کشور انجام شده که توانست عملکرد پنبه را افزایش داده و هزینه‌های تولید را به طور غیرمستقیم کاهش دهد. تلاشهایی نیز برای گسترش کشت پنبه با جایگزینی ارقام زودرس و هیبرید برای کاهش مصرف آب، افزایش تولید، توسعه برداشت مکانیزه و جایگزینی پنبه در کشت دوم صورت گرفته است، با معرفی ارقام جدید پنبه از سوی موسسه تحقیقات پنبه و واگذاری عملیات تکثیر و تولید بذر به شرکت‌های مجاز، باعث کوتاه‌تر شدن دست واسطه‌ها از چرخه تولید و توزیع بذر ارقام جدید شده است.
در کنار آن پژوهشهای متعددی برای تولید ارقام جدید پنبه با نیاز آبی پایین، افزایش تولید، قابلیت برداشت مکانیزه محصول، زودرس بودن و کاهش طول دوره رشد، تحمل استرسهای مختلف زنده و غیرزنده و امکان کشت در اراضی خشک و شورهزار و نیاز آبی پایین صورت گرفته است.
ارقام تراریخته جدید کاملا مقاوم به آفت کرم غوزه به مرحله بهرهبرداری رسیده و برای کشت نشایی پنبه (به جای بذرپاشی) برنامه‌ریزی هایی صورت گرفته است.
از طرفی حمایت از نرخ تضمینی پنبه در سالهای مختلف و کمک و مساعدت‌های کارخانجات پنبه پاک‌کنی استان گلستان به پنبه‌کاران، حاکی از آن است که تلاش‌های فراوانی برای نجات پنبه تاکنون انجام شده و در حال انجام است.
اقدامات انجام شده برای احیای پنبه کافی نبوده/ لزوم ارائه برنامه مدون و طولانیمدت برای بازگشت پنبه به دوران طلایی
- به نظر شما اقدامات انجام شده برای احیای پنبه کافی بوده؟
قاسمیبزدی: با وجود تمام برنامهریزیهایی که برای احیاء و افزایش سطح زیر کشت این محصول در استان انجام شده، نوسانات سطح زیر کشت و تولید این محصول استراتژیک همچنان ادامه دارد اقدامات انجام شده تاکنون کافی نبوده است و به نظر میرسد که هنوز مسؤولان نتوانستهاند راهحلی اساسی برای احیای این محصول ارائه کنند و پنبه را نجات دهند.
پس یا اقدامات انجام شده جزو راهکارهای مناسب نبوده و یا اینکه اقدامات بازدارنده کشت پنبه موثرتر عمل کرده است بهعنوان مثال افزایش قیمت تضمینی پنبه نتوانسته این مشکل را حل کند چون در کنار آن افزایش قیمت تضمینی گندم موثرتر عمل کرده است، از این رو باید افزایش قیمت تضمینی پنبه به‌گونه‌ای باشد که قیمت پنبه همه ساله معادل سه برابر قیمت گندم یا بیشتر باشد تا پنبه‌کاران به کشت و کار پنبه علاقهمند شوند.
- به نظر شما آیا امیدی برای احیای پنبه در کشور از جمله استان گلستان وجود دارد؟
قاسمیبزدی: به نظر من با توجه به شرایط نسبتاً مناسبی که در سال جاری بر پنبه حاکم بود، در سال آینده سطح زیر کشت پنبه نسبت به سال جاری و چند سال گذشته مقداری افزایش خواهد یافت اما این افزایش طوری نخواهد بود که بتواند استان گلستان را در کوتاه‌مدت به دوران طلایی خود بازگرداند.
این بدیهی است که یک ساختمان را می‌توان در عرض چند دقیقه تخریب نمود اما چند سال طول خواهد کشید که حتی تا جایگاه اول خود بازسازی شود.
پنبه امروز در استان گلستان مثل یک ساختمان تخریب شده است. حتی اگر همه برنامهریزیها برای احیای آن در عالیترین سطح هم باشد چند سالی طول خواهد کشید تا جدای از همه مسائل دیگر، حداقل اعتماد کشاورزان را تأمین کند.
القای باور به کشاورز بعد از جدا شدن از یک محصول و آشتی دادن او به محصولی که با قهر از آن جدا شده بسیار مشکل و نیازمند یکی دو دهه تلاش مداوم و بی‌وقفه است. پس برای رساندن استان گلستان به دوران طلایی کشت پنبه باید یک برنامه مدون طولانیمدت از عواملی که واقعاً در افزایش سطح زیر کشت موثر خواهند بود در نظر گرفته شود.
با توجه به بالا بودن هزینه‌های تولید پنبه، تمام برنامهها باید به سمتی سوق داده شوند که عملکرد در واحد سطح افزایش و هزینه‌های تولید در واحد سطح کاهش یابند و در این صورت کشت پنبه اقتصادی خواهد شد و کشاورزان با رغبت به سمت تولید پنبه پیش خواهند رفت.
: یکی از مشکلات کشاورزان عدم رضایت آنها از بذرهای معرفی شده است که هر ساله خسارت فراوانی را در این خصوص متحمل میشوند، به نظر شما برای جلوگیری از این مشکل چه باید کرد؟
قاسمیبزدی: مؤسسه تحقیقات پنبه کشور در چند سال گذشته ارقام بسیار مناسبی را معرفی و وارد چرخه تولید کرده است که در حال حاضر از نظر رقم و بذر هیچ مشکلی از لحاظ تحقیقات و همچنین تولید و توزیع ارقام جدید پنبه در کشور وجود ندارد.
ارقام گلستان، ارمغان، ورامین، بختگان، خرداد، خورشید، کاشمر، لطیف، شایان و ساجدی از مهمترین ارقام پنبه کشور هستند که بیشتر آن توسط شرکت‌های طرف قرارداد موسسه پنبه که تولید ارقام جدید پنبه به آنها واگذار شده، تولید و در اختیار کشاورزان گذاشته میشوند و کشاورزان میتوانند با اطمینان کامل بذر مورد نیاز خود را از این شرکتها خریداری کنند.
در سالهای اخیر با تاکید بر تنوع در ارقام پنبه و کیفیت بذر، پژوهشهای فراوانی برای تولید ارقام جدید پنبه با نیاز آبی پایین و مقاوم به شوری و خشکی، افزایش عملکرد، قابلیت برداشت مکانیزه و کاهش طول دوره رشد و کلیه خصوصیاتی که مرتبط با مناطق پنبهخیز کشور است صورت گرفت، از این رو در حال حاضر برای هر کدام از این شرایط رقم مورد نظر وجود دارد و کشاورزان حق انتخاب دارند که برای منطقه خود رقم مناسب را انتخاب کنند و با اطمینان بذر مورد نیاز را خریداری کنند.
در حال حاضر ارقام جدیدی با مزایای ویژه ای نسبت به ارقام پیشین معرفی شدهاند که هر کدام ویژگی منحصربهفردی اعم از طول دوره رشد بسیار کوتاه، به طوری که در فاصله 110 روزه (80 روز زودتر از ارقام پیشین) دوره رشد آنها کامل میشود و یا رقم جدید قابل برداشت با ماشین که موجب میشود قیمت تمام شده محصول ارزانتر شود.لذا این مسأله بههیچ عنوان جزو مشکلات پنبه کشور نیست و کشاورزان پنبه کار از بذرهای معرفی شده ناراضی نیستند مگر اینکه در حین چرخه تولید و توزیع ارقام توسط واسطه‌ها تقلب صورت گیرد.
پنبه ایران از لحاظ کیفیت مشکلی ندارد
- پنبه از نظر کیفیت در کشور و همچنین در استان گلستان نسبت به سایر کشورها چه وضعیتی دارد؟
قاسمیبزدی: پنبههای استان گلستان به‌دلیل دارا بودن طول الیاف، مقاومت، کشش و یکنواختی بالا و ظرافت مناسب، جزو مرغوب‌ترین انواع پنبههای الیاف متوسط جهان به‌شمار می‌روند، به طوری که صنایع ریسندگی قادرند نخ‌های بسیار ظریف را نیز از آنها تولید کنند این در حالی است که پنبههای تولید شده در مناطق خشک قابلیت استفاده در تولید نخ‌های با نمره بالا و ظریف را ندارند، از این رو بسیاری از کارخانجات ریسندگی کشور هم در صورتیکه بخواهند نخ‌های با نمره بالا تولید کنند الزاماً باید با پنبه استان گلستان به نسبت‌های معینی مخلوط کنند.
لازم به یادآروی است که در چند دهه قبل، استان گلستان جزو مهمترین مرکز تولید پنبه به‌شمار می‌رفت و حدود 60 درصد از تولید پنبه کشور را به خود اختصاص می‌داد ضمن اینکه بالغ بر 90 درصد ارزآوری سالیانه صادرات پنبه کشور متعلق به صادرات پنبه مرغوب استان گلستان بوده است.
کیفیت الیاف پنبه بقیه کشور هم با وجود اینکه کمتر از استان گلستان است اما در مجموع نسبت به میانگین جهانی در جایگاه مناسبی قرار دارد و لذا پنبه ایران از لحاظ کیفیت مشکلی ندارد.
- به نظر شما از این میان راهکارهای متعددی که برای حل مشکل کاهش سطح زیرکشت و تولید پنبه وجود دارد کدام روش تاثیر بیشتری در حل این مشکل خواهد داشت؟
قاسمیبزدی: از میان راهکارهای متعددی که جهت حل مشکلات مربوط به کاهش سطح زیر کشت و تولید پنبه در ایران، پیشنهاد شده است، به نظر بنده سه عامل میتوانند برای نجات پنبه تاثیر بیشتری داشته باشند.
در درجه نخست با وجود همه مخالفتهایی که در حال حاضر با محصولات تراریخته در کشور میشود، اما بنده برای استفاده از فناوریهای نوینی نظیر بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک با تولید ارقام پنبه تراریخته مقاوم به تنشهای زیستی و غیرزیستی تاکید میکنم.
دوم اینکه، با توجه به کوچکشدن اراضی کشاورزی و عدم امکان تجمیع اراضی، باید مکانیزه کردن سیستمهای تولید بر اساس ارقام اصلاح شده جدید پنبه با قابلیت برداشت ماشینی به صورتی باشد که جوابگوی برداشت ماشینی زمینهای کوچک باشد و سیاست به سمت تولید ماشینهای برداشت کوچک سوق یابد.
سوم اینکه، پرداخت یارانه به کشاورزان پنبهکار و حمایت مناسب دولت از پنبه با افزایش قیمت تضمینی پنبه نسبت به محصولات رقیب باید جدی گرفته شود.
در کنار این مسائل، همکاری بیشتر موسسه تحقیقات پنبه کشور با بخش صنعت و مراکز آموزشی، سرمایهگذاری مالی و رفع محدودیتهای مالی مراکز تحقیقاتی مرتبط، تجهیز آزمایشگاهها و گرایش به سمت تحقیقات همهجانبه مزرعهای و آزمایشگاهی و توجه بیشتر به سرمایههای انسانی نیز از عوامل موثر در این زمینه محسوب میشوند.
اگر به این مسائل توجه نشود و چنین روند کاهش سطح زیر کشت تداوم پیدا کند، ممکن است در آینده نزدیک توقف تولید مرغوب‌ترین نوع پنبه کشور را به همراه داشته باشد که این اتفاق برای استان گلستان و در نهایت کشور یک فاجعه محسوب میشود.
منبع: فارس