یکی از قدیمی ترین محصولات مورد استفاده در جهان پنبه است که بیش از ۸ هزار سال پیش برای تهیه منسوجات و انواع لباس از آن استفاده می کردند. قدیمی ترین رد پای تولید پنبه در آسیا و آمریکای جنوبی یافت شده است.
امروزه پنبه یکی از مهمترین مواد اولیه ای است که در سراسر جهان کاشته می شود و خریدار اصلی آن صنایع نساجی
هستند. به علاوه، الیاف پنبه به عنوان مثال برای تهیه چادرها، صافی های قهوه و اسکناس ها نیز مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین از دانه کتان روغن خوراکی استخراج می شود.
به نقل از وب سایت "سکم"، پنبه یکی از محصولات کشاورزی است که متأسفانه حاوی مقدار بسیار زیادی مواد شیمیایی است. طبق اعلام سازمان ملل، ۱۸ درصد از مواد شیمیایی فعال برای حفاظت از گیاهان در مزارع پنبه سراسر جهان مورد استفاده قرار می گیرد و این مسئله مشکلات بسیاری را برای مردم و محیط زیست به وجود می آورد. به ویژه محصولات پنبه معمولی که اغلب از لحاظ ژنتیکی اصلاح شده اند، به مقادیر زیادی آفت کش نیاز دارند. علاوه بر این، کاشت پنبه به آب فراوان نیاز دارد. به عنوان مثال طبق اعلام مؤسسه آموزش آب یونسکو۱، برای آبیاری تعدادی درختچه پنبه که برای تهیه یک تی شرت مورد استفاده قرار می گیرد، ۲ هزار لیتر آب مصرف می شود. این مسئله برای کشورهایی که با کمبود آب روبرو هستند مشکل مهمّی است.
کشاورزی پایدار در مصر
کاشت پنبه ارگانیک جایگزینی پایدار است. بیشتر کشاورزان و شرکت های سراسر جهان مزایای کاشت پنبه ارگانیک و یا حتی پنبه بیودینامیک را در مقایسه با پنبه معمولی پذیرفته اند. یکی از این شرکت ها، شرکت مصری ابتکار سکم (SEKEM Initiative) است. از حدود ۴۰ سال پیش مسئولیت تولید، پیشرفت و بازار مواد غذایی، منسوجات و گیاهان دارویی به روش ارگانیک و بیودینامیک در مصر، کشورهای عربی و بازارهای جهانی بر عهده این شرکت است. دکتر ابراهیم ابولیش (Dr. Ibrahim Aboulish) در سال ۱۹۷۷ قسمت هایی از اراضی بیابانی مصر را خریداری کرد و با استفاده از روش های کشاورزی ارگانیک آن را به خاکی حیاتی مبدل کرد. هلمی ابولیش (Helmy Aboulish) مدیر ارشد اجرایی این شرکت توضیح می دهد که مزارع ما در نهایت بیش از ۲۰ درصد آب را ذخیره کردند و به طور متوسط حدود ۳ تن گاز دی اکسید کربن در هر هکتار در سال جذب شد. این موضوع به خوبی نشان می دهد که کشاورزی ارگانیک نقش عمده ای در مبارزه با تغییرات آب و هوایی دارد. تا به امروز، شرکت سکم ۶۸۰ هکتار از اراضی بیابانی مصر را با کشاورزی ارگانیک تغییر شکل داده است و از این منطقه مکانی به صورت یک جامعه مسئول برای زندگی، آموزش و کارکردن مردم ساخته است که کلیه فعالیت های اقتصادی آن در تعادل با فعالیت های اجتماعی، فرهنگی و اکولوژیکی است.
شرکت سکم یکی از نخستین مبتکرانی بود که فرآیند کشت پنبه ارگانیک در آفریقا را آغاز کرد. در سال ۱۹۹۱ دکتر ابراهیم ابولیش و تیم تحقیقاتی اش کارآیی و بازده بالای محصول به روش جایگزین و پایدار را ثابت کردند و سبب شدند دولت مصر از قانون پاشش آفت کش های شیمیایی با هواپیما بر روی مزارع پنبه چشم پوشی کند و آن را تغییر دهد. بر طبق این قانون استفاده از آفت کش ها در مصر تا بیش از ۹۰ درصد کاهش یافت. در همان سال، سکم مؤسسه مرکز کشاورزی ارگانیک مصر ۲(COAE) را ترغیب کرد که به عنوان یک مرجع مستقل در صدور گواهینامه ها ابتدا مطابق با دستورالعمل دی متر ۳(Demeter) و سپس دستورالعمل تنظیم مقررات کشاورزی ارگانیک اروپا کار کند. بسیاری ازکشورهای آفریقایی از جمله تانزانیا، اوگاندا و بنین نیز همانند مصر کار شرکت سکم را دنبال کردند و به تولید پنبه ارگانیک در دهه ۹۰ میلادی پرداختند.
افزایش آگاهی در مورد کشاورزی پایدار
در طول سال های بعد، سکم یک مفهوم جامع و بیودینامیک برای کاشت پنبه ارگانیک را با همکاری نزدیک دانشمندان، کشاورزان، مشاوران و مصرف کنندگان گسترش داد. شرکت سکم برای حمایت از کشاورزان در فرآیند جا به جایی از کاشت معمولی به بیودینامیک برای پنبه و دیگر گیاهان، انجمن بیودینامک مصر ۴(EBDA) را تأسیس کرد. این انجمن با حدود ۴۰۰ کشاورز در سراسر مصر همکاری می کند. EBDA با همکاری سکم اطمینان می یابد که کشاورزان قیمت های ثابتی برای محصولاتشان دارند و از این طریق به آن ها این توانایی را می دهد که حتی با دست خالی از پایان دادن به بدهی های شان اطمینان یابند. علاوه بر این، این انجمن در ساخت تأسیسات بهداشتی، ارائه فیلتر آب و آموزش ایمنی نیز کمک می کند. این کمک ها به منظور کاهش آسیب های سلامتی بر مردم است. اتیا محمد صبحی (Attia Mohammad Sobhy) دبیر انجمن می گوید: "هدف عمده ما افزایش آگاهی در رابطه با ارزش های کشاورزی پایدار و ایجاد نتیجه مثبت در میان کشاورزان است."
در سال ۱۹۹۴ سکم شرکت تکس طبیعی (Nature Tex) را تأسیس کرد که منسوجات ارگانیک و با کیفیت بالا را با استفاده از ماده اولیه پنبه ارگانیک تولید می کند. محصولات گوناگون تولید شده در این شرکت همگی دارای مجوز ۱۰۰ درصد پنبه ارگانیک یا پارچه کتانی است که در تولید لباس زیر و لباس خواب نوزادان و کودکان، لباس های بزرگسالان، عروسک، لوازم تزئینی و سایر منسوجات خانگی به کار می رود.
زنجیره و فرآیند تولید منطبق با استاندارد جهانی منسوجات ارگانیک ۵(GOTS) به کاهش اثرات اکولوژیکی کمک بسیاری می کند. در نتیجه، چنین فعالیت های اقتصادی اطمینان می دهد که محیط زیست آسیب نمی بیند و مردم با درآمد منصفانه و شرایط مناسب کار می کنند و ارزش هایی را به دست می آورند و سایر افراد نیز از مزایای محصولات با کیفیت بهره مند می شوند.
موجودات اصلاح شده ژنتیکی۶(GMO) راه حل نیستد
برطبق گزارش سایت خدمات اطلاعات مهندسی ژنتیک آلمان حدود ۷۳ درصد از کشت پنبه سراسر جهان به طور ژنتیکی اصلاح شده است. نوعی باکتری از طریق مهندسی ژنتیک در گیاه پنبه گنجانده می شود. این عمل نوعی سم تولید می کند که لارو موجود در حفره کپسولی پنبه را می کشد اما به طور همزمان شته ها و حشرات بدبوی فراوانی در گیاه به وجود می آیند که سبب استفاده بیشتر از آفت کش ها می شود. اصول کشاورزی ارگانیک و بیودینامیک روش هایی را جایگزین کشاورزی معمولی و اصلاح شده ژنتیکی می کند که در طولانی مدت مؤثرترند. این موضوع اخیراً از مطالعات منتشر شده دانشگاه توسعه پایدار هلیوپولیس مصر (Heliopolis University for Sustainable Development) به دست آمده است. این تحقیق هزینه های حاصل از آلودگی آب و خاک را در ارتباط با کاشت محصولاتی از قبیل پنبه، ذرت و برنج بر می شمرد و نتیجه گیری می کند که اگرچه هزینه هایی که کشاورزی ارگانیک به طور مستقیم وارد می کند کمی بیشتر است، اما می تواند هزینه های مربوط به آسیب های وارد شده به سلامت بشر و محیط زیست را کاهش دهد و بنابراین در بلند مدت نتایج بهتری در اثربخشی و سودآوری هزینه ها در کل جامعه دارد.
تغییر نحوه اندیشیدن
مصرف کنندگان به منظور تغییر وضعیت موجود باید میزان آگاهی خود در مورد کاشت معمولی پنبه و مشکلات آن را افزایش دهند. تا زمانی که آن ها به خرید منسوجاتی که به روش عادی تولید می شوند و ارزان ترند ادامه دهند، تولیدات پنبه ارگانیک همچنان در طبقات فروشگاه ها باقی خواهند ماند. هنس ژانیک (Hannes Jaenicke) بازیگر آلمانی که به شدت در فعالیت های حفاظت از محیط زیست مشارکت دارد می گوید: "هر شخصی باید میزان مصرف خود را در یک جامعه مصرف گرا مورد سئوال قرار دهد. من به سراسر جهان سفر کرده ام و خساراتی که اقتصاد کشورهای صنعتی به تمام دنیا وارد کرده است را مشاهده کرده ام. این مشکل خیلی کم مورد بحث قرار گرفته است و سیاستمداران همچنان به این مسئله به عنوان یک موضوع جانبی می نگرند."
واضح است که زمان تغییر نحوه اندیشیدن ما فرا رسیده است. مصرف کنندگان باید میزان آگاهی خود را در مورد نوع پنبه ای که در تهیه لباس های شان به کار رفته است، افزایش دهند، زیرا در غیر این صورت نسل های آینده باید هزینه خسارات به وجود آمده توسط کشاورزی معمولی (غیرارگانیک) را بپردازند.
پانوشت:
۱. UNESCO-Institute for Water Education.
۲. Centre of Organic Agriculture in Egypt
۳. Demeter نام تجاری (Brand) است که برای کلیه محصولات کشاورزی بیودینامیک استفاده می شود.
۴. Egyptian Biodynamic Association
۵. Global Organic Textile Standard
۶.Genetically Modified Organisms
ترجمه: مهشید جلالیان/ایانا