به بیان بسیار ساده، طیور گوشتی امروزی نیاز به ۱) غذا و آب ۲) حفاظت محیطی و۳) شرایط بهداشتی دارند. بدلیل اهمیت حیاتی این سه عامل برای بقاء و عملکرد مناسب طیور گوشتی، تعیین اولویت هر کدام بر دیگری عملأ غیر ممکن است . اما در این میان حفاظت محیطی احتمالاً بیشترین تغییر پذیری را دارد و شرایطی است که مرغداران گوشتی به وسیله مدیریت آن می توانند ماندگاری و عملکرد گله‌های خود را بهبود بخشند .اما منظور از حفاظت محیطی چیست؟ مفهوم این اصطلاح از سالن مرغداری آغاز می گردد و عبارت از تأمین حفاظت گله در برابر تمامی شرایط نامساعد محیطی می باشد . عوامل بحرانی مدیریت در حفاظت محیطی شامل دما ، کیفیت هوا و کیفیت بستر است. البته باید توجه نمود که این عوامل در ارتباط با یکدیگر هستند به این مفهوم که اگر مرغدار یکی از شرایط مذکور را بهبود بخشد ( یا تضعیف نماید ) عوامل دیگر نیز بطور معمول بهبود یافته ( یا تضعیف می شوند). برای مثال، تأمین هوای تازه (کیفیت
هوا) کمک مؤثری برای تنطیم دما از طریق خارج نمودن هوای گرم سالن است و نیز می تواند با خروج مقادیر اضافی رطوبت از فضای سالن موجب بهبود کیفیت بستر شود. این مطلب ترجمه ای از دکتر محمدرضا عابدینی می باشد. وت پارس شما را به مطالعه کامل این مقاله در ادامه مطلب دعوت می کند.
بدون تردید بر اساس در نظر گرفتن تقدم، تأمین هوای مناسب احتمالأ مهمترین عامل مدیریت می باشد. آنچه که از مفهوم هوای مناسب مورد نظر است بطور معمول شامل تهویه و استفاده از منابع گرمایش به منظور رساندن هوای پاک با دمای مناسب به سالن مرغداری است . همچنین دمای مناسب هوا عبارت از درجه حرارتی است که گله آنرا را احساس می نماید و منتج از دمای هوای موجود در سالن ( آنچه که ترمومتر نشان می دهد ) و اثر جریان هوا و یا ترکیبی از این دو می باشد . کیفیت هوا بر اساس حجم ، مقادیر گاز آمونیاک ، سایر گازها و اجزا خاصی از قبیل گرد وغبار ، ذرات ویروسی ، باکتریها و اسپور قارچها قضاوت می شود . چگونگی مدیریت هوای سالن به میزان فراوانی بر روی سایر عوامل درگیر در عملکرد سالن مرغداری اثر دارد .
برای مثال ، دما بطور مؤثری تعیین کننده میزان مصرف خوراک و آب پرندگان است . تهویه هوای تازه بداخل سالن موجب افزایش سلامتی طیور از طریق رقیق نمودن ذرات ویروس و کاهش تعداد و ماندگاری جمعیتهای انگلی ( مانند کوکسیدیا ) و باکتریهایی ( مانند کلی فرم ها ) می شود . گاز آمونیاک ، ویروسهای تنفسی ، باکتریهای فرصت طلب و اسپور‌های قارچی موجود در هوا همگی می توانند حتی به تنهایی برای طیور مضر باشند . هنگامیکه یک یا تعداد بیشتری ( و یا همة این عوامل ) با یکدیگر موجود باشند ، ترکیب آنها دارای شدیدترین اثر برروی سلامت و رشد گله می باشد . حداکثر توان رشد جوجه یکروزه به وسیله نژاد آن تعیین می شود و قسمتی از برنامه ژنیتکی پرنده است .
توان بالقوه جوجه ها برای رشد صفت ثابتی است که همراه با پرندگان در بدو و ورود به سالن مرغداری موجوداست اما اینکه از توان رشد موجود چگونه می توان حداکثر بهره وری را نمود بستگی فراوان به مدیریت شرایط محیطی سالن مرغداری دارد. هنگامی که پرندگان در شرایط مطلوب دما ، هوای مناسب و معیارهای بهداشتی صحیح قرار دارند , قادر به استفاده از حداکثر توان رشد خود با بهره گیری از خوراک و آب کافی هستند. مدیریت شرایط محیطی کلید رسیدن مرغداران به هدف نهایی خود یعنی بدست آوردن حداکثر وزن زنده و حداقل زمان و کمترین هزینه می باشد .
یک نکته بسیار مهم در خصوص درک روند تبدیل خوراک به گوشت مرغ این مطلب است که پرندگان دارای سیستمی هستند که اجبار می نماید مواد مغذی حاصل از خوراک ابتدا جهت تأمین اعمال حیاتی از قبیل ثابت نگه داشتن دمای داخلی بدن ، صرف شود . این امر موجب می شود که فقط باقی مانده مواد مغذی خوراک پس از تأمین نیاز های حیاتی پرنده مورد استفاده جهت رشد و اضافه وزن قرار گیرد. تحت شرایطی از قبیل گرما یا سرمای شدید، عدم دسترسی به خوراک ، آب و یا وجود بیماری, یک گله مرغ گوشتی ممکن است تمام خوراک مصرفی را جهت نگهداری صرف نماید و طی ۲۴ ساعت, اضافه وزن آن هیچ و یا اندک باشد . به عبارت دیگر ، برای مثال ، یک مرغ گوشتی ۴۰ روزه باید قبل از رسیدن به وزن یک مرغ ۴۱ روزه ، ابتدا احتیاجات نگهداری بدن خود را تأمین نماید, این دلیلی است که چرا باید جهت فراهم نمودن شرایط محیطی مطلوب طیور, تلاش نمود. در شرایط مطلوب, پرندگان از حداقل خوراک مصرفی جهت نگهداری استفاده نموده و می توانند اغلب مواد مغذی اخذ شده را برای اضافه وزن استفاده نماید .
تعادل دمای داخلی پرندگان مهمترین عامل بحرانی در حصول حداکثر رشد است . هنگامیکه درجه حرارت هوای اطراف بسیار سرد است ، پرنده مجبور به استفاده از انرژی خوراک جهت گرم نگهداشتن خود است . اگر درجه حرارت هوا بسیار گرم و هوا نیز بسیار ساکن باشد (بدون جریان) ، پرنده مجبور به صرف انرژی جهت له له زدن یا بالا آوردن بال ها جهت دفع حرارت اضافی می گردد تا بدینوسیله مانع افزایش بیش از حد دمای بدن شود. جریان هوا برروی پرندگان کمک به انتقال حرارت از بدن پرنده می نماید . اگر هوای راکد برای تأمین دمای مطلوب پرنده بسیار گرم باشد ، تأمین جریان هوا موجب ایجاد یک اثر خنک کنندگی شده و شرایط مطلوب و یا دمای مناسب رشد را فراهم می آورد . از سوی دیگر اگر هوای سالن بسیار سردتر از شرایط آسایش پرنده باشد ، هر گونه جریان هوا موجب احساس سرما در پرنده شده و او را مجبور به صرف انرژی حاصل از غذا جهت گرم کردن خود می نماید . رشد پرنده فقط هنگامی در میزان حداکثر خود قرار می گیرد که دمای محیط یعنی دمایی که پرنده آنرا احساس می کند در یک حد مطلوب ونه بسیار سرد و نه بسیار گرم باشد .
هر زمان که دوگله طیور گوشتی اختلاف مشخصی در عملکرد کلی نشان دهند, نتیجه گیری کلی اینست که اختلاف در عملکرد در ارتباط با اختلاف در تأمین احتیاجات نگهداری بدن میباشد. عوامل ویژه ایی از قبیل افزایش زیاد حرارت محیط، سرمایی که موجب از دست دادن دمای بدن پرنده شود، اختلاف در کیفیت هوا، الگوهای مختلف خوراک / آب، عوامل عفونی و غیره، ممکن است موجب بروز این اختلاف در عملکرد گله ها شوند. اما همیشه، گله ایی با حداقل احتیاج نگهداری، بیشترین مواد مغذی را صرف رشد می نمایند که این امر منجر به بهبود عملکرد کلی گله می شود.
حقیقت مهم دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد اینست که همگام با رشد یک مرغ گوشتی، احتیاجات نگهداری بدن آن نیز به تدریج زیاد می شود. این امر بعلت افزایش بیشتر فعالیت بدن جهت انجام رشد می باشد. با افزایش رشد، پرنده خوراک بیشتری مصرف می نماید, اما میزان مواد مغذی خوراک که جهت نگهداری بدن مورد نیاز می باشد نیز حتی در شرایط ایده ال، افزایش می یابد . بنا به این امر ضریب تبدیل غذایی (غذای مصرفی / گوشت تولیدی) در ابتدای مراحل رشد در بهترین (حداقل ضریب تبدیل)شرایط می باشد و با افزایش رشد پرنده این ضریب نیز اضافه می گردد. پس نکته قابل توجه اینست که اگر چه اندازه بدن در جوجه های جوان کوچکتر است ، اما میزان رشد حاصل در این مرحله از نظر اقتصادی بسیار حائز اهمیت است. با افزایش هرروز به سن طیور گوشتی ، احتیاجات نگهداری افزایش یافته و بازدهی خوراک کم می شود.
درس مدیریتی که می باید از این مطالب آموخته شود اینست که مراحل ابتدای دوره پرورش، زمانی است که مدیریت شرایط محیطی بسیار بحرانی بوده و هنگامی است که می توان گفت بهترین فرصت برای حصول رشد سریع است. اگر چه در این زمان مقادیر افزایش وزن کم می باشد، اما میزان رشد اولیه تعیین کننده حداکثر وزنی است که احتمالا پرنده قادر به رسیدن به آن وزن خواهد بود. ثابت شده است که آغاز مصرف خوراک وآب بلافاصله پس از ورود جوجه های یکروزه بداخل سالن مرغداری تأثیر بسزایی در عملکرد گله در طول دوره پرورش خواهد داشت . سیستم های خاصی در جوجه های جوان برای عملکرد آتی براساس وضعیت تغذیه ایی طی اولین هفته زندگی برنامه ریزی شده است. بعبارت دیگر رشد محدود در مراحل اولیه نمی تواند در ادامه دوره به وسیله یک رشد سریع جبران شود. بنابر بیان اهمیت قرار گرفتن پرندگان در یک وضعیت شروع رشد خوب در هفته اول زندگی به هیچ وجه اغراق آمیز نمی باشد.
اگر چه برخی از عوامل محیطی ممکن است کم اهمیت جلوه نمایند, اما آثار آنها اغلب بسیار ظریف بوده و ممکن است طی زمان بصورت یک اثر تجمعی ظاهر شوند. اینچنین به نظر می رسد که تغییرات جزیی در دمای محیط و یا کیفیت هوا اثرات محدودی بر روی یک مرغ داشته باشد ، اما نکته مهم اینست که آثار این تغییرات باید در یک گله ۲۰ الی ۳۰ هزار قطعه ای در مرغداریهای امروزی مورد سنجش قرار بگیرد. هدف مدیریت در سطح مرغداری تمام گله می باشد و نه یک پرنده به تنهایی و بر اساس این راهکار است که پیشنهاد می گردد تمام منافع حاصل از پرورش بر اساس یک گله حاوی تعداد زیادی پرنده محاسبه گردد . بنابراین نتایج اعمال مدیریت خوب در سطح گله را می توان بر روی تعداد زیادی از پرندگان گوشتی مشاهده نمود . به هر ترتیب در راهکاری دیگر یعنی مدیریت حاشیه ایی وضعیف , موجب عملکردی می شود که طی آن تعداد زیادی از پرندگان بطور منفی تحت تأثیر قرار می گیرند .
در صنعت پرورش مرغ گوشتی در مورادی فراموش می شود که بیش از ۵۰ سال است که دیگر مرغ های یک گله بصورت انفرادی هدف برنامه ریزی ها قرار نمی گیرند. این امر بسیار حائز اهمیت است که در ارتباط با حداکثر عملکرد گله, شامل مجموعه ای از تک تک مرغ ها تفکر نماییم. تغییرات جزئی در دما، کیفیت هوا، میزان تهویه، رطوبت بستر و غیره ممکن است با در نظر گرفتن آثار آن برروی یک پرنده به تنهایی ، دارای حائز اهمیتی نباشند, اما باید یادآور گشت که ما به ندرت از گله هایی با کمتر از ۲۰۰۰۰ قطعه پرنده صحبت می نمایم .
برای فهم بهتر این مطلب نمونه ای از معادلات ریاضی در ارتباط با یک مورد انفرادی را محاسبه و تعمیم آنرا به یک گله ۲۰۰۰۰ قطعه ایی بیان می نماییم. به این نکته توجه نمایید که یک پوند معادل تقریبأ ۴۵۴ گرم می باشد و بنابر این یک دهم آن در حدود ۴۵ گرم و ۱۰۰/۱ آن معادل ۵/۴ گرم است . این مقدار, معادل نمکی است که جهت طعم دادن به یک وعده غذای حاوی گوشت، سیب زمینی , سبزیجات و غیره استفاده می شود . اگر این مقدار ( ۵/۴ گرم ) از وزن یک مرغ گوشتی بجای رشد صرف نگهداری بدن در مدت ۲۴ ساعت شود ، اندازه گیری آن بسیار مشکل و معمولأ فاقد اهمیت تلقی می شود. اما اگر ۵/۴ گرم در رقم ۲۰۰۰۰ یعنی تعداد مرغهای گله ضرب شود به مقدار ۹۰۰۰۰ گرم خواهیم رسید ، یعنی تقریباً بیش از ۱۹۸ پوند از دست دادن وزن زنده در یک روز . اگر این امر در یک دوره ۲۴ ساعته دیگر نیز اتفاق بیافتد . میزان از دست دادن وزن گله جهت حصول نگهداری معادل ۳۹۶ پونداز وزن زنده برای یک گله ۲۰۰۰۰ قطعه ایی خواهد شد .
اصلی ترین درس در مدیریت شرایط محیطی که طی این بحث به آن اشاره گردید این است که تغییرات به ظاهر کوچک در شرایط محیطی که برای یک گله گوشتی ایجاد می گردد می توان اثرات فراوانی ( مثبت یا منفی ) برروی گله یا مزرعه ۲۰۰۰۰ ، ۴۰۰۰۰ یا ۱۰۰۰۰۰ قطعه ایی و یا بیشتر داشته باشد، همانگونه که در بالا ذکر گردید، مهمترین عوامل مدیریتی که در عملکرد گله اثر گذارند، بصورت تجمعی عمل کرده و بنابر این تأمین شرایط مناسب برای پرندگان به ویژه در مراحل اولیه رشد ، امری بسیار بحرانی می باشد.
هنگامیکه گله ها در یک مزرعه یا در مرغداری های گوناگون با یکدیگر مقایسه می شوند، بدون شک در می یابیم که مدیریت شرایط محیطی دارای بیشترین اثر در عملکرد نهایی گله بوده است. اینکه مرغدار تا چه میزان میتواند در کسب سود موفق باشد بستگی به تعداد و پتانسیل ژنتیکی نژاد جوجه های یکروزه دریافتی دارد. هر گله دارای یک حداکثر توان مشخص جهت سرعت رشد، ضریب تبدیل غذایی، ماندگاری ، کیفیت لاشه، بازده و میزان گوشت قابل فروش است. اما چقدر از این توان استفاده می شود و یا مرغدار می تواند به آن دست یابد ، بستگی فراوان به چگونگی مدیریت تهویه وسیستم های گرمایش دارد تا بتوان از اولین روز, محیطی توام با آسایش برای پرندگان فراهم نمود. توان رشد یک گله مستقیماً در ارتباط با درآمد بالقوه مرغداری است و عبارت است از آنچه که یک مرغدار می تواند از یک گله مرغ گوشتی کسب نماید . بدست آوردن حداکثر سود ممکن, نیازمند رعایت حسن مدیریت در تهویه و گرمایش سالن مرغداری به منظور تأمین شرایطی مناسب برای گله است . در مثال ارائه شده در قبل ، عدم موفقیت در تأمین شرایط مناسب طی یکدوره ۲۴ ساعته منجر به از دست دادن ۱۹۸ پوند گوشت در یک گله ۲۰۰۰۰ قطعه ایی می شود, این امر به معنی از دست دادن ۱۰ دلار یا به عبارت دیگر معادل ۵ سنت به ازای هر پوند وزن زنده است. شاید اینچنین در نظر بگیرید که ۱۰ دلار خسارت به ازای یک گله مبلغ هنگفتی نمی باشد ، اما باید توجه شود که رقم خسارات وارده فقط در اثر از دست دادن یک صدم پوند به ازای هر پرنده طی یک روز حاصل شده است . تصور نمایید که برای جبران این خسارات به میزان ۱۰ دلار در روز برای هر گله ، یک مرغدار چند روز باید در یک دوره پرورش کوشش نماید ؟به این مطلب از سویی دیگر نظر نمایید ، پر واضح است که برای بسیاری از مرغداران توجه بیشتر به مدیریت شرایط محیطی ، مسیری مناسب جهت افزایش درآمد میباشد.
تهیه و تنظیم از سعید سیری
ترجمه ای دکتر محمدرضا عابدینی در سایت ایران پولتری