تأثير فرآوري در ارزش تغذيه اي جيره طيور
مزاياي حاصل از فرآوري خوراک مدتها پيش براي صنعت طيور مشخص شده است. امروزه بيشتر خوراکهاي طيور پس از مخلوط شدن متحمل نوعي فرآوري مي شوند. بهبود بازده خوراک مي تواند دراثر افزايش ارزش خوراک به دليل استريليزه شدن، افزايش خوشخوراکي و نيز بهبود قابليت دسترسي مواد مغذي باشد. به علاوه فرآوري خوراک مي تواند احتياجات مواد مغذي را از طريق تاثير بر فعاليتهاي مرتبط با مصرف خوراک تغيير دهد. پرندگان انرژي کمتري را جهت مصرف خوراک به کارخواهند برد، لذا انرژي بيشتري جهت رشد دردسترس خواهند داشت.
به خوبي قابل فهم است که حالت وکيفيت خوراک بيشترين ارزش معني دار را در توليد جوجه هاي گوشتي دارند.
انواع فرآوري مواد غذايي تشکيل دهنده جيره
به طور کلي برخي از اجزاي جيره قبل ازاينکه به صورت مخلوط درآيند و به عنوان جيره اي کامل مورد استفاده قرارگيرند، نياز به فرآوري دارند تا بهتر بتوانند احتياجات مواد مغذي طيور را برطرف سازند وهمچنين با از بين رفتن بازدارنده هاي تغذيه اي موجود درآنها، کمترين تاثير مضر را بر سلامت طيور بگذارند. فرآوريهايي که براي اقلام دان ه اي قبل از ورود به جيره مورد استفاده قرار مي گيرند عبارتند از:
۱) Cooking: دراين روش پخته شدن دان ه ها به وسيله روشها ودستگاههاي مختلف صورت مي گيرد. به طور مثال در مورد سوياها ابتدا خيساندن آنها صورت مي گيرد و بعد به مدت حداقل ۳۰ دقيقه جوشانده مي شوند وسپس پهن مي گردند تاخشک شوند و مورد استفاده قرار گيرند.
۲) Micronising: دراين روش که از پرتوهاي مادون قرمز استفاده ميشود دراثر برخورد پرتوها به مولکولهاي دان ه، گرما توليد شده وموجب تخريب ممانعت کننده ها مي شود و نيز سلولهاي چربي شکسته شده وانرژي بيشتري بدست مي آيد (درمورد دان ه سويا).
۳) Flaking: در اين فرآوري با تزريق بخار دربين دوغلطک وعبور دان ه ازاين غلطکها فلکينگ يا فلس شدن اتفاق مي افتد .
۴) Toasting: در اين روش از از حرارت خشک استفاده مي شود و در انتهاي کار رطوبت دان ه ها (به طور مثال براي دان ه سويا ) حدود ۳۰ درصد کاهش مي يابد. درجه حرارتي که براي اين منظور استفاده مي شود، درمحدوده اي از ۱۱۰ تا ۱۶۸ درجه سانتيگراد، بسته به نوع دستگاهي که استفاده مي شود، قرار دارد.
۵) ExtrusionوExpansion : دراين دونوع فرآوري، مواد خوراکي، درجه حرارت وفشار بالايي را براي مدت کوتاهي تحمل مي نمايند. اين دونوع فرآوري از لحاظ ازبين رفتن مواد ضد تغذيه اي وبهبود قابليت استفاده از آمينواسيدها وانرژي، دراقلام خوراکي مزيت بالايي دارند.
فرآوري جيره
آسياب کردن به عنوان بخشي از فرآوري خوراک مورد توجه مي باشد و مي تواند قبل يا بعد از مخلوط کردن خوراک (عموماً بعد از مخلوط کردن خوراک) بوسيله آسياب چکشي يا آسياب غلطکي صورت گيرد. در آسياب چکشي اندازه پرده آسياب مي تواند مختلف باشد (معمولاً در محدوده اي از ۳ تا ۱۰ ميلي متر) که بستگي به درشتي مورد نياز ذرات آسياب شده دارد. در يک آسياب غلطکي مواد از بين دو غلطکي عبورمي کند که شکاف بين دو غلطک، براي تغيير دادن ريزي ذرات آسياب تنظيم شده است. به طور مرسوم آسيابهاي غلطکي براي توليد ذرات درشت بکار مي روند اماذرات ريز، با يکنواختي مشابه با آسيابهاي چکشي، در آسيابهاي غلطکي نيز مي توانند توليد شوند. درهر دوحالت اندازه ذرات توليدي به فاکتورهايي مانند نوع دان ه وسرعت آسياب کردن بستگي دارد.
علاوه بر آسياب کردن خوراک، فرآوري هاي فيزيکي ديگري مانند توربولاتورهاي شيب دار،توربولاتورهاي باظرفيت بالا،کتل، راپينر، بوکامکتورها، سيستم SIRT ، اکستروژن و اکسپنشن هم وجود دارند که همگي داراي خصوصيات، مدت و درجه حرارت مختلف مي باشند. به عنوان مثال در توربولاتورها مدت زمان حرارت دادن کوتاه است درحالي که در سيستم SIRT مدت زمان حرارت دادن تا ۱۰ دقيقه مي تواند باشد. درجه حرارت در توربولاتورها، در محدوده اي از ۸۵ ۵۰ درجه سانتيگراد توليد مي شود، اما در اکسپندر ها وکمپکترها اين محدوده مي تواند تا ۱۲۰ درجه سانتيگراد نيز تامين گردد. در اکستروژنها واکسپنشنها خوراک با يک درجه حرارت بالا براي يک مدت کوتاه حرارت داده شده، در حالي که از ميان يک قالب گرم عبور داده مي شوند. يک تفاوت عمده اي که بين اين دو نوع فرآوري وجود دارد اين است که در اکسپنشنها تنها قبل از ورود خوراک به محل پيچ خوردگي در دستگاه، درجه حرارت ۹۰ ۸۰ درجه سانتيگراد داده مي شود، درحالي که در اکستروژن اين گرما وجود ندارد، امافشار بيشتري توسط بخش پيچ دار دستگاه اعمال مي گردد.
فرآوري ديگري که موردتوجه مي باشد، استفاده از سيستم پاستوريزاسيون غير هوازي است که شامل احتراق سوخت گازي در حضور آب است که نتيجه آن ايجاد گازي داغ با درجه حرارت ۸۰ درجه سانتيگراد مي باشد، اما افزايش ميزان رطوبت دراين سيستم نسبت به ساير سيستم ها بالا نمي باشد.
انواع فرم هاي فيزيکي جيره
جيره هايي که در تغذيه طيور مورد استفاده قرار مي گيرند به سه فرم آردي ، کرامبل و پلت مي باشند. جيره آردي فرمي از خوراک است که در آن مواد غذايي پس از مخلوط شدن تحت تأثير آسياب قرار گرفته و به فرم پودر يا آرد در مي آيند که در واقع به دوصورت آردي گرم و آردي سرد فرآوري مي شوند. جيره کرامبل به همان جيره پلت با اندازه کوچکتر گفته مي شود که بعد از دوره استارتر به جوجه هاي گوشتي خورانده مي شود. اما سومين نوع فرآوري خوراک که به نام فرآوري پلت معروف است، کاربرد وسيعي دارد وامروزه به ميزان زيادي درجيره ها از آن استفاده مي گردد.
پلت کردن در واقع تبديل غذاهاي پودري به دان ه هايي به اندازه ۴ تا ۵ ميليمتر مي باشد، که در مقايسه با جيره آردي داراي مزاياي فراوان تغذيه اي مي باشد.
اثرات مفيد پلت کردن جيره بر عملکرد طيور توسط محققين زيادي گزارش شده است (هال و همکاران، ۱۹۶۸ ؛ موران، ۱۹۸۹ ؛ آکار و همکاران، ۱۹۹۳ ؛ شيدلر، ۱۹۹۱ و ۱۹۹۵ ؛ موريتز و همکاران، ۲۰۰۱ ؛ مک کني و تيتر، ۲۰۰۴). اين بهبود وزن بدن و ضريب تبديل غذايي در نتيجه پلت کردن جيره، نمونه اي از تأثير يک فاکتور غير تغذيه اي در افزايش ارزش انرژي زايي مؤثر جيره تغذيه شده مي باشد که ممکن است به افزايش ارزش غذايي جيره و يا کاهش احتياجات پرنده و يا به هر دو نسبت داده شود. در صورت استفاده از جيره پلت، پرنده زمان کمتري را صرف غذا خوردن خواهد کرد، لذا با کاهش فعاليت پرنده، ميزان احتياجات نگهداري آن نيز کاهش خواهد يافت.
اين امر توسط جنسن وهمکاران در ۱۹۶۲ نيز گزارش شده است. آنها همچنين بيان کردند که بخشي از بهبود کاربرد جيره پلت، به علت مصرف کمتر انرژي درهنگام تغذيه مي باشد. به عبارت ديگر استفاده از جيره پلت، انرژي صرف شده پرنده براي غذا خوردن را کاهش مي دهد و قابليت دسترسي حياتي مواد مغذي و انرژي را نيز افزايش مي دهد. جنسن و همکاران (۱۹۶۵) براي اثبات اين نظريه که خوراکهاي پلت شده هزينه انرژي پرنده را تعديل مي کنند، تحقيقي را انجام دادند و مشاهده نمودند که پرندگان تغذيه شده با جيره پلت در مقايسه با جيره آردي، تعداد دان خوري کمتر و زمان مصرف خوراک کمتري را داشتند، هر چند ميزان مصرف خوراک آنها تفاوت چن دان ي نداشت.
اگرچه عملکرد جوجه ها گوشتي با تغذيه جيره پلت بهبود مي يابد ولي بنظر مي رسد که اين روش تغذيه داراي مضراتي هم باشد. رابطه اي بين تغذيه پلت و برخي از بيماريهاي متابوليکي ديده شده است. افزايش ميزان رشد ناشي از تغذيه جيره پلت ممکن است مرگ و مير را به دليل آسيت، ديسکندروپلازياي درشت ني خصوصاً در پرندگان نر افزايش دهد (هاونستين وهمکاران ۱۹۹۴). به طور کلي معايب پلت عبارتند از ۱. بالابودن هزينه ۲. کاني باليسم ۳. کاهش در توليد تخم مرغ به علت چاق شدن ۴. خيسي بستر به علت مصرف آب بيشتر ۵. آسيت ۶. ديسکندروپلازياي درشت ني ۷. ازبين رفتن برخي از مواد مغذي حساس به حرارت در طي پلت کردن.
فاکتورهاي موثر بر کيفيت پلت
براساس مطالعاتي که ريمر در سال ۱۹۹۲ انجام داد، بيان کرد که کيفيت پلت به فاکتورهاي زير بستگي دارد.
۱) جيره فرموله شده
۲) اندازه ذرات
۳) شرايط پلت
۴) ويژگيهاي قالب پلت
۵) خنک سازي وخشک کردن
تعيين کيفيت پلت
کيفيت پلت معمولاً با بکاربردن شاخص PDI (شاخص دوام پلت) تعيين مي گردد(ASAE ۱۹۹۷).درواقع PDI تستي است که درآن جيره پلت به صورت معلق در جعبه اي مخصوص در زماني معين قرار مي گيرد، که درطي اين دوره خوراک تحريک شده وانتقال مي يابد و مورد بررسي قرار مي گيرد (فايرفيلد ۱۹۹۴ ). بعد از پايان حرکت، نسبت خاکه به پلت کامل درآغاز، به عنوان شاخص پلت درنظر گرفته مي شود. بنابراين هرچه خوراک با شاخص دوام پلت بالاتري باشد نشان دهنده اين است که پلت بيشتر مي تواند، قبل از تغذيه سالم باقي بماند. براي خوراکهاي آسياب شده نيز اين روش مي تواند مورد استفاده قرار گيرد. بسياري از خوراکهاي پلت بوسيله بارگيري، ذخيره کردن، مته نمونه برداري و انتقال به فارم تخريب مي شوند. دستکاري در خوراک کيفيت پلت را کاهش مي دهد و در بسياري از زماني که پلت به فارم مي رسد به طور جدي درصد پلت کامل کاهش مي يابد، به همين جهت نياز به انتقال اتوماتيک خوراک وسيستم مديريتي قوي احساس مي گردد.
نتيجه گيري
باتوجه به بحثهاي بالا ميتوان گفت که نقش مؤثر فرآوري در جيره هاي طيور انکار نايذير است وفرآوري خوراک اثر زيادي در بهبود عملکرد طيور دارد. همچنين درميان فرمهاي فرآوري خوراک، توجه به پلت به خاطر تأثير در بهبود راندمان توليد و افزايش وزن نسبت به ساير فرآوريها (آردي وکرامبل) بيشتر مد نظر قرار گرفته است. استفاده از فرآوريهاي جديد مانند اکسپندرها و اکسترودرها در جيره هاي طيور اگرچه به مقدار جزئي موجب تخريب اجزاي حساس به حرارت جيره، مانند ويتامينها وآنزيمها مي گردند، اما داراي مزايايي هستند که مي توانند موجب بهبود راندمان جيره گردند، به طوري که اين فرآوري ها مي توانند موجب افزايش قابليت استفاده ازموادمغذي جيره، کاهش موادضدتغذيه اي جيره، کاهش آلودگي ميکروبي جيره و به طور کلي موجب افزايش راندمان غذايي، افزايش رشد و بهبود ضريب تبديل غذايي شوند.
در واقع اين فرآوريها براي افزايش راندمان پلت مورد استفاده قرارمي گيرند وکارايي پلت را افزايش مي دهند. به طور کلي در يک جمله مي توان گفت، بدون فرآوري خوراک صنعت طيور نمي توانست تا به اين حد پيشرفت نمايد.
مزاياي پلت و استفاده كردن از آن در خوراك
روش متداول پلت سازي عبارت است از در معرض بخار آب قراردادن خوراك آسياب شده ، سپس خروج خوراك داغ و مرطوب از داخل پلت زن با كمك فشار . اين پلت ها سپس توسط جريان سريع هوا سريعاً سرد و خشك ميشود جيره ها را ميتوان تا دماي ۸۵ درجه سانتي گراد بدون ترس از تخريب ويتامين يا كاهش وزن توليد پرنده با حداكثر امكان توليد پلت در ساعت فراهم نمود . غذاي پودري توسط ماشين هاي پلت در شرايط بخار و فشار و حرارت ۷۰-۸۵ درجه سانتي گراد به پلت تبديل ميشود.
حدود ۶۰% غذاهايي كه در مرغداري مصرف ميشود به صورت پلت مي باشد و در اين فرايند تغييراتي در دان ايجاد ميشود .
۱) تغييرات فيزيكي :
موجب افزايش تراكم ذرات غذايي مي گردد و طيور با حركت كمتري غذاي مورد نياز را بدست مي آورند و لذا انرژي آنها صرف رشد و توليد مي شود .
۲) تغييرات شيميايي:
حرارت بخار آبي كه در حين پلت داده ميشود مواد مزاحم رشد را كه در بعضي از مواد غذايي وجود دارد از بين مي برد و در نتيجه با تغذيه پلت، رشد بهتري حاصل ميشود
مزاياي پلت كردن خوراك
۱) چون خوراك به صورت همگن و يكنواخت ميباشد امكان انتخاب در خوراك را از پرنده سلب مينمايد و تمامي قسمتهاي موجود در خوراك بالاجبار توسط پرنده استفاده ميشود و تمامي گله به يك ميزان از مواد مغذي مصرف مينمايند .
۲) پلت نمودن تحت فشار و دماي بالا(۷۰ تا۸۵ درجه سانتي گراد)انجام ميشود كه موجب عمليات زير در خوراك ميشود:
الف) بهبود كيفيت مواد كه باعث ليگنين زدائي و ژلاتينه شدن مواد نشاسته اي مي شود و قابليت هضم را بالا مي برد.
ب) عوامل ضد تغذيه اي و بازدارنده رشد و باكتريها و آلودگي هاي ميكروبي از قبيلE- - Coli و سالمونلا فعاليت خود را از دست ميدهند .
ج) تاثير منفي پلي ساكاريدهاي غيرنشاسته اي بر ويسكوزيته محتويات دستگاه گوارش كاسته ميشود. افزايش ويسكوزيته توسط پلي ساكاريدها سبب جذب آب در دستگاه گوارش باعث كاهش سرعت نفوذ مواد مغذي و سبب كاهش قابليت هضم ميشود ، مواد هضم نشده با ويسكوزيته بالا توليد مدفوع بسيار چسبناكي ميكند كه مشكلات بستر چسبناك و مرطوب را به وجود مي آورد بنابراين با توليد خوراك به صورت پلت باعث كاهش ويسكوزيته پلي ساكاريد غير نشاسته اي شده و قابليت هضم بالا ميرود.
۳) كاهش ميزان به هدر رفتن خوراك كه طي عمل جابجايي و وزش باد و… قسمتي از مواد ريزتر و سبكتر را از دست ميدهد كه ممكن است ويتامين ها و مواد معدني باشند كه در نتيجه از بين رفتن اين مواد مغذي سبب كاهش عملكرد گله ميشود . بطور كلي ميزان پرت و ضايعات را تا ۱۰% كاهش ميدهد.
۴) زمان مصرف خوراك را كاهش ميدهد كه اين امر بخصوص در مناطق گرمسيري حائز اهميت است.
۵) در شرايطي كه تحريكات عصبي يا تنش وجود دارد، ميزان مصرف خوراك كاهش مي يابد ، لذا مصرف خوراك به صورت پلت مواد مغذي مورد نياز را فراهم مينمايد.
۶) از آنجايي كه مصرف چربي در مرغداري به دليل: خطر فساد ، مشكلات نگهداري ، مخلوط نشدن يكنواخت خوراك» به راحتي امكان پذير نمي باشد، اين مواد به طور همگن در پلت قابل مصرف ميباشد.
۷) سبب كاهش گرد و غبار ميشود و از بروز بيماري تنفسي نظير CRD جلوگيري مي نمايد.
۸) قدرت ماندگاري خوراك پلت از خوراك آردي بسيار بيشتر مي باشد.
مزایای استفاده از دان آماده مرغ گوشتی بصورت پلت
روش تغذیه برای افزایش سرعت رشد و راندمان غذایی طیور گوشتی , استفاده از خوراك بصورت پلت با تراكم زیاد مواد مغذی می باشد و جهت رسیدن به این هدف نیاز به مدیریتی همه جانبه در تمام مراحل پرورش كه شامل آماده سازی مناسب سالن و رعایت اصول بهداشتی , تهیه جوجه یكروزه درجه یك, اجرای برنامه های نوری , انجام به موقع و دقیق واكسیناسیون گله و پیشگیری از بیماریها, مصرف به موقع و مناسب داروها داریم و عدم رعایت هر یك از این فاكتورها لطمات جبران ناپذیری به راندمان پرورشی گله خواهد زد.
جوجه های گوشتی غالباً با 23 تا 24 ساعت روشنایی در شبانه روز پرورش داده می شوند. زیرا چنین تصور می شود كه دسترس نامحدود جوجه ها به خوراك برای كسب حداكثر سرعت رشد ضروری می باشد. اما می توان با تعدیل برنامه های غذا دهی, راندمان مواد غذایی رابه نحو چشم گیری بهبود بخشید. این برنامه ها شامل اعمال دوره های تاریكی با طول زمانی متفاوت در خلال روز است.
بدین ترتیب جوجه ها در دوره روشنایی بطور فعال در جستجوی غذا بوده و سپس در زمان تاریكی استراحت می كنند . جوجه ها در خلال دوره تاریكی نسبتاً آرام بوده و بنابراین انرژی كمتری برای نگهداری مصرف می كنند و بعداز طی تاریكی, قسمت ابتدائی دستگاه گوارش جوجه ها قاعدتاً خالی شده و به این ترتیب دوباره آماده تغذیه اند. این برنامه ها سپس بهبود چشم گیر ضریب تبدیل غذایی تا سن 94 روزگی می شود. البته در اجرای این برنامه ها باید از كافی بودن تعداد دانخوریها برای دسترسی تمام جوجه ها به غذا در روشنایی مطمئن بود.
برنامه نوری پیشنهادی:
سن ( روز )
روشنایی ( ساعت )
تاریكی ( ساعت )
24ساعت اول
24
-
5 – 2
23
1
15 – 5
16
8
22 – 15
18
6
29 – 22
20
4
36 – 29
22
2
36 تا كشتار
24
-
اگر بتوان سرعت رشد جوجه ها را در دوران اولیه زندگی انها كاهش و سپس همراه با یك دوره رشد جبرانی به صورتی افزایش داد كه در یك سن معین به همان وزن قابل عرضه بازار برسند, احتیاجات نگهداری آنها كاهش یافته و بازده غذائی بهتری حاصل می شود , ضمن اینكه در خلال چند هفته اول زندگی با كاهش فشار تغذیه ای, به قلب و ششها اجازه رشد وگسترش بیشتر داده و در نتیجه به افزایش مصرف دان در مراحل بعدی پرورش تلفات ناشی از سكته قلبی یا مرگ ناگهانی و نیز مشكلاتی نظیر آسیت را به شدت كاهش می یابد.
مزایای دان آماده بصورت پلت:
مرغدار محترم با مصرف دان آماده پلت ضمن اینكه از فرمول نویسی و تهیه انفرادی اقلام و ساخت دان و مشكلات و هزینه های رایج كارگری, خرید, استهلاك و تعمیر آسیاب و میكس بی نیاز گردیده و تمامی توان و وقت خود را صرف مدیریت و بهبود وضعیت پرورشی گله گوشتی خود خواهد كرد, از مزایای زیر نیز
بهره مند میگردد.
1.بهبود چشم گیر ضریب تبدیل غذائی و در نتیجه افزایش تولید گوشت با كیفیت مناسب در حداقل زمان ممكن و در پی آن بازگشت سریعتر سرمایه.
2.افزایش قابلیت هضم و جذب مواد اولیه و بالا رفتن كیفیت دان و در نتیجه رشد بیشتر گله در مدت كوتاه تر.
3.تحریك اشتهای طیور و مصرف بیشتر دان خصوصاً در سنین پائین و فصول گرم كه موجب افزایش زودتر وزن بدن و مقاومت گله در برابر بیماریها و استرسهای محیطی می شود.
4.بهداشت دان و از بین رفتن عوامل بیماریزا و نیز ضد تغذیه ای موجود در مواد اولیه كه بر اثر حرارت مناسب هنگام تولید پلت, صورت میپذیرد.
5.امكان استفاده یكنواخت تر از كلیه اجزای تشكیل دهنده دان توسط مرغها خصوصاً ویتامینها, املاح , اسیدهای آمینه و ...
6.صرفه جوئی در هزینه ها و حفظ ارزش غذائی دان هنگام حمل و نقل , نیاز به انبار كوچكتر بدلیل افزایش وزن حجمی توده دان.
7.كاهش دور ریز و اتلاف دان در واحدهای مرغداری.
8.اطمینان از آمیختگی كامل و یكنواخت مواد و اجزای تشكیل دهنده جیره غذائی.