سل مرغي (Avian Tuberculosisi)

چاپ

altسل در طيور بيماري واگير مزمني است كه دوره نهفته آن طولاني و دوره بيماري نيز طولاني است و بوسيله مايكوباكتريوم ايجاد مي شود .با پيشرفت بهداشت مرغداري و آزمايشات تشخيص موارد اين بيماري در دنيا رو به كاهش است .اين بيماري در ده سال گذشته در درمانگاه طيور دانشكده دامپزشكي تهران مشاهده نشده است .
عامل بيماري>>بيماري بوسيله مايكوباكتريوم توبركولوزيس گونه مرغي (Mycobacterium tubercukosisi avium) ايجاد شده كه هر چنند متعلق به جنس مايكوباكتريوم است ولي با دوگونه توليد كننده سل درانسان و گاو فرق دارد .سه گونه باكتري سل را مي توان بامشخصات كشت آنها و بيماريزائيشان براي حيوانات


آزمايشگاهي تميز داد .خصوصيات اصلي اين باكتريها مقاومت در مقابل اسيد در موقع رنگ آميزي بطريقه زيل نيلسون است .

حيوانات حساس
تمام انواع پرندگان به بيماري سل حساس مي باشند .بطور كلي گونه هاي اهلي بيشتر ازطيوريكه بطورآزاد زندگي مي كنندمبتلامي شوند .در ميان پرندگان اهلي بيماري در مرغابي، غاز، قو، طاووس، كبوتر و بوقلمون نيز ديده مي شود .قرقاول چه بصورت وحشي و چه بصورت پرورشي خيلي زياد حساس است .سل در بوقلمون متداول نيست مگر اينكه بيشتردر تماس با ماكيان آلوده باشد.پرندگان زينتي مثل طوطي ها و قناري ها بيشتر با گونه انساني باسيل سل بخاط تماس نزديك با صاحبانشان مبتلا مي شوند .اين بيماري در پرندگان موجود در باغ وحشها و پرندگان اسير شده متداول بوده و همچنين در گنجشك، كبوتر، مرغ سياه، جغد و قرقي هم گزارش شده است .خوكهائي كه در نزديك طيور پرورش مي يابند و يا با مازاد ماشين جوجه كشي تغذيه مي شوند به بيماري مبتلا مي گردند .باسيل سل مرغي درگاو اغلب جراحات موضعي ايجاد نموده ولي ممكن است تماس با باكتري گاوان را به سل مرغي حساس كرده و گاهي باعث بعضي اشتباهات در تفسير آزمايش توبركولين شود .براساس برخي گزارشات گوسفند نيز به باسيل سل مرغي حساس است .
اگر چه باسيل سل مرغي در چندين مورد از انسان جدا شده ولي موارد بيماري در انسان بي نهايت كمياب است و طيور داراي اهميت كمي دراپيدميولوژي سل انساني هستند بهرحال لاشه هاي طيور سلي نبايد بمصرف انسان برسند .

طرز انتشارو واگيري شناسي
پرندگان وحشي آلوده و پرندگان شكاري وسيله خوبي براي ورود آلودگي به مناطق پاك مي باشند . همچنين گله هاي تازه خريداري شده ولوازم دست دوم و استفاده از مازاد آشپزخانه حاوي مواد مازاد طيور با خوك در غذا ظاهراً منابع خوبي براي آلودگي مي باشند .حملات كاني باليسمي به پرندگان مبتلا وسيله خوبي براي انتشار بيماري مي باشد .عفونت ممكن است بوسيله كفش، لباس، دستهاي كارگران يا جعبه هاي حمل و نقل وارد شده يا پخش گردد .از مهمترين عوامل طول زمان آلودگي و تراكم طيور است .
انتقال بيماري سل از راه تخم مرغ داراي اهميت خيلي كمي است .جراحات سلي بندرت در دستگاه توليد مثل (تخمدان و مجراي تخم درمرغها وبيضه ها در خروسها) ديده شده اند ولي باسيل سل در تخمهاي حاصله از مرغان آلوده ديده شده اند بهرحال دلائل كافي به اينكه جوجه هاي بدنياآمده از تخمهاي حاصله از مرغان سلي آلوده باشند يا بيماري به اين وسيله وارد گله شده باشد وجود ندارد .در بسياري از طيور مبتلا دانه هاي سلي در ديواره روده رشد مي كند و با پاره شدن اين دانه ها تعداد زيادي باسيل سل بداخل روده وارد شده و با محتويات روده مخلوط شده و با مدفوع خارج مي شوند .بنابراين مدفوع نقش بسيارمهمي در انتشار بيماري دارد .بسياري ازطيور سالم آلودگي را بوسيله بلع آب و غذا و بستر آلوده يا مدفوع آلوده بدست مي آورند .آلودگي خاك يا بستر با باسيل سل بخصوص در مناطقي كه در معرض آفتاب قرار دارد مثل زمينهاي اطراف سالنها بطور استثنائي مي تواند خيلي شديد باشد ولي باكتري مي تواند تا چهارسال در خاك زنده بماند و در لاشه آلوده كه در عمق يك متري دفن شده بوده است تا 27 ماه زنده باقي مانده است.

نشاني هاي كلينيكي
چون اين بيماري بصورت مزمن بوده و علائم ممكن است براي هفته ها طول بكشد بنابراين ممكن است تلفات كم بوده و گاهگاه 3-2 مرغ تلف شوند ولي عدم رشد، از دست دادن وزن بدن، لاغري مفرط و وازده شدن آنها و كاهش تخمگذاري كه همراه با عدم تغيير در ميزان اشتهاي آنها مي باشد ديده مي شود .ضمناً عضلات سينه تحليل رفته و استخوان جناغ سينه آشكار شده كه به سينه خنجري معروف مي باشد . چربي هاي بدن از بين رفته و صورت كوچتر از حدطبيعي بي رنگ و يا زرد رنگ و تاج ممكن است بي رنگ و چروكيده باشد.اسهال دائم با خاك آلودده بودن پرهاي اطراف مقعد اغلب موجود است .خستگي حاصله در طيور مبتلا باعث بروز وضعيت نشسته در طيور مي گردد .
شايد يكي از مشخص ترين علائم لنگش يكي از پاها باشد كه بصورت پرش نامنظم مخصوصي ديده مي شود كه اين حالت در اثر آلودگي مغز استخوان و مفاصل پا مي باشد .گاهي پرندگان ممكن است در شرايط خوب بدني تلف شده و هنوز جراحات پيشرفته سلي را نشان ندهند .مرگ در نتيجه پارگي كبد و طحال مبتلا و ايجاد خونريزي داخلي نيز ايجاد ميشود .

جراحات كالبد گشائي
جراحات لاشه معمولاً مشخص و ثابت مي باشد .علاوه بر لاغري و خشك بودن لاشه جراحات بيشتر در كبد، طحال، روده و مغز استخوان ديده مي شوند .گاهي آسيت نيز وجود دارد .جراحات مشخص اين بيماري بصورت دانه هاي سلي زرد يا سفيد متمايل به خاكستري نامنظم به اندازه مختلف از سر سوزن تا توده هاي بزرگي كه از بهم پيوستن دانه ها بوجود مي آيند مي باشند. كبد و طحال خيلي بزرگ شده وممكن است پاره و محوطه بطني پر از خون باشد .دانه هاي سلي رامي توان بطور كامل از بافت اطراف جدا نمود و اگر چه اين دانه ها سفت مي باشند ولي مي توان آنها را به آساني برش داد دانه هاي سلي در طحال بصورت برآمده از سطح طحال بوده كه به اين اندام تظاهر دكمه اي نامرتب مي دهند .جراحات گاهي كم و زماني به تعداد زياد وجود دارند و ممكن است در اثر رنگ صفرا متمايل به سبز ديده شوند .محتويات دانه هاي سلي شكافته شده بصورت مواد پنيري خشك ديده مي شود كه گاهي دانه دانه يا يك تكه مي باشد و ديواره آن از يك غشاء فيبروز تشكيل شده است .دانه هاي سلي در ديواره هاي روده اي ممكن است در اندازه هاي مختلف از دانه ارزن تا توپ گلف شده ديواره روده ها را فراگرفته ومعمولاً بداخل روده ها سرباز كرده كه از آنجا باسيلهاي سل وارد مدفوع مي شوند .در شكاف طولي استخوانهاي دراز دانه هاي گرد زرد رنگ ممكن است در مغز استخوان بخصوص در قسمت زانو و مفصل خرگوشي بافت شوند كه از علائم مشخصه بيماري است .عفونت ريه ها معمولاً خيلي كمتر از كبد و طحال است و در طيوري ديده مي شود كه به تعداد زيادي در محوطه اي محدود با تهويه بد نگهداري شده و درنتيجه همراه با استنشاق هواي آلوده ممكن است باسيل سل وارد شود .در مرغابي و ديگر پرندگان آبزي جراحات در ريه متداول تر و اغلب از نوع سل گاوي است .باسيلهاي سل همچنين در بعضي موارد از آبسه كف پائي جدا شده اند .
alt


تشخيص
علائم ذكر شده بخصوص در روده ها ممكن است با علائم كوكسيديوز، آلودگي باكرمهاي حلقوي، تومورها در لكوز مناطق مشابه سفيد متمايل به خاكستري در بافتهاي اطراف نفوذ كرده و نمي توانند برخلاف جراحات سلي بطور كامل از محيط اطراف جداشوند .) تيفوئيد مرغان، شبيه سل و كلي گرانولما اشتباه شود .بنابراين نشان دادن باسيل سل مقاوم در برابر اسيد و انگل درگسترش هاي تهيه شده از جراحات سلي بخصوص جراحات تازه و مخصوصاً از جراحات مغز استخوان كه به طريقه زيل نيلسن رنگ آميزي شده اند به تشخيص كمك مي كند .همچنين كشت و جدا كردن عامل بيماري و تزريق به دامهاي آزمايشگاهي براي تشخيص قطعي لازم است .
 
كنترل و پيشگيري
روش درماني اقتصادي موثر براي بيماري وجودنداشته و بخاطر عدم نشاني كلينيكي بيماري ريشه كني آن از يك گله آلوده آسان نيست .در بعضي موارد بخصوص اگر در آزمايش توبركولين تعداد زياد از طيور مبتلا باشند از نظر اقتصادي بهتر است كه كليه گله را كشته و لاشه هاي سالم را براي مصرف غذائي بكار برده و لاشه هاي مبتلا را سوزانده و يا در عمق زياد دفن كرده و روي آن آهك ريخت، سالن ها و وسائل بايد كاملاً تميز و ضد عفوني شوند .زمين آلوده را باآهك به ميزان 2 تن در هر هكتار پوشانده و براي حداقل6 ماه خالي نگهداشت .در مناطقي كه امكان خالي نگهداشتن نيست بايد مقداري از سطح خاك را برداشته و با خاك تازه پوشاند. دقت زياد بايد در مورد زمينهاي اطراف سالنها ودانخوري و آبخوري انجام شود .
با خارج كردن مرغان وازد و لاغر از گله اي كه اولين دوره تخمگذاري را به پايان رسانده اند و يا اخراج كليه گله پس از اولين دوره تخمگذاري مي توان پيشرفتي در كنترل بيماري بدست آورد .پس از اخراج گله بايد بستر را برداشت نموده يا سوزاند و محل را با سود سوزآور يا كرزول ضد عفوني نمود .اگر كف سالن ها خاكي است بايد يك ورقه از سطح خاك را برداشته و يا اينكه سطح را با شعله افكن يا وسائل مشابه سوزاند .
جهت پيشگيري واكسني از سروتيپ 6 باكتري تهيه شده كه از راه خوراكي بميزان 70 درصد ايمنيت توليد كرده است ولي مطالعات بيشتري جهت استفاده از واكسن مورد نياز مي باشد .بطور كلي براي ايجاد يك گله عاري از بيماري بايد اقدامات زير را انجام داد .
1- كليه وسائل كهنه را از بين برد چون با ضد عفوني نمي توان محيط و وسائل آلوده را پاك كرد .
2- گله بايد در قرنطينه كامل بوده كه با گله ها و حيوانات ديگر در تماس نباشند .
3- گله هاي پير اخراج شده و لاشه ها سوازنده شوند .
4- سپس گله عاري از بيماري در محيط جديد وارد شود .
5- كليه حيواناتي كه واكنش مثبت نسبت به سل مرغي يا پستانداران نشان مي دهند از بين بروند .

آزمايش توبركولين
بكمك اين آزمايش مي توان طيور حامل بيماري را مشخص نموده و گله را از بيماري پاك نمود . صحت اين آزمايش 80 درصد است و مي تواند قبل از اينكه طيور بطور شديد آلوده شوند آنها را مشخص نموده و در نتيجه باعث كاهش انتشار عفونت در محوطه اطراف گردد .اگر طيور به حالت پيشرفته بيماري مبتلا باشند ممكن است كه در اين آزمايش واكنش مثبت نشان ندهند ولي چنين طيوري آنقدر لاغر و وازده مي باشند كه بايد از گله خارج شوند .همچنين ممكن است واكنش هاي مثبت در طيوريكه جراحت بيماري را ندارند ديده شود كه دليل بر عدم وجود بيماري نيست بلكه ممكن است پرنده در ابتداي بيماري بوده و جراحات خيلي كم و يا خيلي ريز باشد كه فقط با روشهاي مخصوص قابل تشخيص باشد.
طيوري كه واكنش مثبت ندارند نبايد در همان مرغدان آلوده نگهداري شوند .زيراباكتري سل براي دوره طولاني در خارج بدن زنده مانده ومي تواند عفونت تازه در طيور بوجود آورد .روش آزمايش توبركولين به اين ترتيب است كه سر را ثابت نگهداشته ومحل تزريق را تميز كرده و با الكل ضدعفوني نموده و سپس نوبركولين مرغي را در قسمت ضخيم يك ريش تزريق مي نمايند .
ريش يك طرف مشخص هميشه بايد براي تزيق با استفاده از سوزن نمره 25 به طول يك سانتيمتر مورد استفاده قرار گيرد .تزريق بايد با نهايت دقت انجام شود در غير اينصورت آماس مختصر در اثر تزريق بد باعث اشتباه در نتيجه مي گردد، يا اينكه سوزن مستقيماً از ريش گذشته و ازطرف ديگر خارج مي شود .معمولاً تزريق از لبه پائيني شروع شده سوزن بطرف بالا به ناحيه ضخيم ريش وارد مي گردد، نتيجه آزمايش 48 ساعت بعداز تزريق توبركولين مشخص مي شود .گاهي واكنش بعداز 24 ساعت با علائم آماس خميري نرم و گرم در ريش تزريق شده ظاهر ميگردد.ريش اغلب نسبت به ريش ديگر كه كنترل است تقريباً به اندازه دو تا پنج برابر ديده مي شود .
آماس هاي كوچك سفت و محدود شبيه برجستگي را بايد چشم پوشي كرد و معمولاً مشخص كننده طيور آلوده نيستند. بيشتر طيور سالم در ريش تزريق شده واكنشيرا نشان نمي دهند .آزمايش بوسيله لمس هردو ريش با انگشت اول وشصت قرائت مي گردد .طيور بدون واكنش مثبت را بايد براي جلوگيري از آلوده شدن به سالنهاي پاك يا زمينهاي تازه ديگر منتقل نمود .
آزمايش مجدد بايد بفواصل 3-2 ماه همراه با ادامه اخراج وازده ها از گله انجام داد .طيور با سنين مختلف بايد از يكديگر مجزا باشند .
روشهاي مختلفي براي آزمايش توبركولين در مرغابي و پرندگان ديگر كه فاقد ريش هستند بكار رفته ولي قابل اطمينان بودن آن به اثبات نرسيده است .

 

 

 

 
منبع: دكتر محمد حسن بزرگمهري- بيماري هاي طيور 

انتشارات واحد فوق برنامه دفتر مركزي جهاد دانشگاهي- سایت سازمان دامپزشکی کشور