استرس طیور قاتل خاموش در مرغداری ها‏

چاپ

altطیور نیز همانند انسان ها از استرس بیزارند و در واقع می توان گفت که استرس، سیستم ایمنی طیور را مختل می ‏سازد و تأثیرات معکوسی بر روی بازدهی آنها دارد . همین دلایل برای پیشگیری از استرس کافی است‏‎.‎
در خصوص استرس بسیار بحث شده و مطالب زیادی نوشته شده اما همچنان یکی از چالش های بزرگ در رابطه ‏با مدیریت صنعت مرغداری محسوب می گردد . بله ، استرس یک تهدید خاموش برای سلامت و بازدهی مرغ ‏هاست . از این رو آن را خاموش می نامیم که هنگامیکه طیور تحت استرس باشند به ندرت

از خود علائمی بروز ‏می دهند بنابراین هم عامل و هم ضایعه ای که از خود به جا می گذارد ناشناخته می ماند‏‎ .‎
‎•‎استرس چیست ؟‏
تمامی موجودات زنده انرژی محدودی دارند . این انرژی در شرایط ناپایدار که به صورت تهدید و خطر بروز ‏می کنند به حفظ تعادل آنها کمک می کند . به عنوان مثال ، در خصوص مرغ ها شرایط بسیار بد آب و هوایی ، ‏واکسیناسیون ، نوک چینی ، عدم وجود فضای کافی در مرغداری و شرایط نامطلوب این چنینی یک استرس ‏محسوب می شود . مادامیکه این چالش ها کوچک و گذرا و یا برای پرنده قابل تحمل باشند ، از انرژی درون خود ‏برای مقابله با این موقعیت استفاده می کند و در نهایت بدون هیچ آسیب و گزندی و یا با صدمه ای ناچیز از این ‏موقعیت رهایی می یابد . هنگامیکه این چالش ها به صورت جدی تر و در دفعات بیشتر بروز کند ، عواقب بدتری ‏در انتظار پرنده است ؛ چنین مواردی منجر به پایین آمدن سیستم ایمنی بدن ، کاهش وزن گیری ، افزایش ضریب ‏تبدیل خوراک ، کاهش تخمگذاری ، و به طور خلاصه کاهش سلامت عمومی و بازدهی پرنده می شود . تمامی ‏این اتفاقات در واکنش پرنده برای مقابله با شرایط بحرانی به وجود می آید‎ .‎
‎•‎عامل واکنش های شیمیایی
عواملی که در سلامت پرنده دخالت دارد "عوامل استرس" یا "استرس زا" خوانده می شوند . در یکی از جلسات ‏آموزشی از حضار پرسیده شد استرس چه معنایی در ذهن آنها دارد ، بعضی از مفاهیم عبارت بودند از : تنش ، ‏نگرانی ، تشویش ، ترس ، تردید ، گرفتاری ، تهدید ، ناراحتی ، تحت فشار و مضیقه بودن ، تقلا کردن ، چالش ، ‏پریشانی ، سختی ، تحمل کردن ، کشمکش . مسلماً این ها مفاهیمی است که مربوط به تجربیات انسانی است و از ‏جنبۀ پزشکی برخی از احساسات از قبیل ترس ، استرس ، نگرانی و ناامیدی نه تنها تأثیراتی را بر روی ذهن و ‏روان به جا می گذارند بلکه ناراحتی های جسمانی را نیز در پی خواهد داشت . امروزه پزشکان حتی بسیاری از ‏بیماری های مربوط به پوست ، ناراحتی های گوارشی و قلبی و غیره را مربوط به عوامل و اختلالات روانشناسی ‏دانسته اند . در صورتیکه این امر در خصوص انسانها صدق کند ، در مورد حیوان نیز قابل قبول و پذیرفته است . ‏این امر در مورد حیوانات بزرگتر نظیر سگ یا گاو که در مقابل استرس عکس العمل شدیدتری نسبت به پرندگان ‏از خود بروز می دهند ، بارزتر است‏‎ .‎
‎•‎مرغ ها فقط یک ماشین جوجه کشی نیستند‎ !‎
اغلب ما به اشتباه تصور می کنیم که مرغ ها جاندارانی هستند که آستانۀ تحمل درد پایینی دارند . در صورتیکه ‏مرغ نیز همانند سایر حیوانات از حواس فیزیکی خوبی برخوردارند اما مسلماً همانند انسان توانایی آینده نگری و ‏تفکر منطقی را ندارند . به همین دلیل هم توانایی "انطباق پذیری" و یا "پذیرفتن" هیچ گونه تجربۀ منفی و یا تلخ را ‏و لو آنکه مانند واکسیناسیون و یا نوک چینی که به سود آنهاست را ندارند و در مقابل این شرایط به ظاهر ‏وحشتناک از خود واکنش های فیزیکی و یا شیمیایی انجام می دهند . به طور مختصر ، این امر با آزادسازی ‏کورتیکوسترون که نوعی هورمون استروئیدی است و از غدد فوق کلیوی ترشح می شود، صورت می گیرد‎ .‎
‎•‎انواع استرس
در واقع دو نوع متمایز استرس وجود دارد که تحت عنوان اجتناب نا پذیر و قابل اجتناب شناخته می شوند . یک ‏سری استرس هایی است که متعاقب عملیات واجب و ضروری نظیر واکسیناسیون ، نوک چینی ، کارهایی که در ‏رابطه با وزن گیری و جابجایی و رشد سریع طیور و افزایش در تولیدات صورت می گیرد و گروه دیگر استرس ‏هایی است که ما ناخواسته و در اثر بی توجهی و یا انجام سیاست های غلط مدیریتی بر روی پرنده اعمال می کنیم ‏نظیر پرورش ونگهداری تعداد زیادی طیور در فضای محدود ، اعمال تغییرات ناگهانی ، تهویۀ بد ، و قرار گرفتن ‏طیور در مقابل شرایط سخت محیطی‎ .‎
یک مدیریت درست و خوب بایستی به نحوی باشد که از بروز استرس های قابل اجتناب پیشگیری کند و بروز ‏استرس های غیر قابل اجتناب را کاهش دهد‏‎ .‎
‎•‎تأثیر استرس بر روی مرغ ها‏
از دید تخصصی و فنی ، با قرار گرفتن پرنده در موقعیت استرس ، هورمون کورتیکوسترون از غدد فوق کلیوی ‏ترشح می شود . این امر به پرنده در مقابله با استرس کمک زیادی می کند اما در عوض ، عوارض و لطمات ‏زیادی را هم به دنبال دارد . در واقع می توان استرس و مکانیسم آن را به دستگاه خودپرداز‏‎ (ATM) ‎تشبیه کرد ‏که پول نقد را به قیمت خالی کردن حسابمان برایمان مهیا می سازد . هنگامیکه پرنده تحت استرس قرار می گیرد ‏آزاد سازی سریع گلوکز در خون صورت می گیرد و منجر به تقلیل گلوکوژن که ذخیرۀ قندی موجود در کبد و ‏ماهیچه هاست می شود ؛ تنفس تغییر می کند ، همچنین این هورمون موجب تغییرات شیمیایی بر روی سطح‏‎ pH ‎روده می گردد . این تغییرات زمینه ساز رشد قارچ و باکتری می شود و متعاقباً بیماریهای معدی روده ای به وجود ‏می آید . برخی مطالعات نشان داده اند که این هورمون استرس، زمینه ساز تشکیل و ازدیاد رادیکال های آزاد در ‏بدن می شود که بسیار تأثیرات مخربی را از خود به جای می گذارند . همانگونه که استرس بر روی یک پرندۀ ‏بالغ تأثیر می گذارد بر روی جنین نیز تأثیرگذار است‏‎ .‎
مرغ از تغذیۀ روزانه خود ذخایر محدودی برای بقا ، رشد ، واکنش به تغییرات محیط زیست ، مکانیسم دفاعی و ‏تولید مثل به دست می آورد ؛ با قرار گرفتن در شرایط استرس زا پرنده از همین ذخایر انرژی و پروتئینی استفاده ‏می کند بنابراین ذخایر انرژی لازم و مورد نیاز برای رشد ، سلامت ، تولید مثل ، و سایر عملیات حیاتی مرغ ‏تحلیل می رود . در نتیجه در روند رشد و تولید مثل پرنده سیر نزولی مشاهده می شود . میزان فضولات و مرگ و ‏میر طیور بالا می رود . از دیگر عوارض استرس کاهش مقاومت بدن پرنده در مقابل عفونت های ویروسی ، ‏قارچی ، باکتریایی و پایین آمدن سیستم ایمنی بدن است . به دنبال استرس، دستگاه سوخت و ساز بدن عملکرد بد و ‏ضعیفی خواهد داشت . تحقیقات نشان داده است که استرس حتی بر روی کیفیت گوشت پرنده نیز تأثیرگذار است و ‏کیفیت آن را پایین می آورد‏‎ .‎
مطالعات کافی مبنی بر وقوع تمامی این عوارض بر روی انسان به همان صورت که بر روی حیوان و طیور ‏تأثیر می گذارد ، وجود دارد‏‎ .‎
‎•‎بهترین راه مقابله با استرس چیست ؟‏‎ ‎
‎1 – ‎اولین و مهمترین شرط لازم برای مدیر مرغداری این است که به محض وقوع مشکل یا عارضه ای برای ‏پرندگانش از اوضاع آگاه گردد . مسلماً این امر مستلزم برنامه ریزی دقیق است‏‎ .‎
‎2 – ‎شناخت سریع علائم استرس بسیار حائز اهمیت است ؛ این علائم شامل پوشش غیرعادی پر و بال ، مرتب ‏کردن مداوم پرها با منقار ، افزایش پرخاشگری مثل سوراخ کردن پرها با نوک یا کانیبالیسم و یا حتی بی قراری و ‏سرگردان راه رفتن پرنده است‎ .‎
حتی تصور می شود که تخم به مدت طولانی تری درون غدد درونی طیوری که تحت استرس هستند ، نگه داشته ‏می شود و در نتیجه در روند تخمگذاری تأخیر دارند . همچنین مرغ هایی که تخم رنگی می گذارند (تخم مرغ ‏های محلی و قهوه ای رنگ) اغلب تخم مرغ های رنگ پریده می دهند‏‎.‎
‎3 – ‎امروزه با توجه به فراوانی داروهای موجود در بازار ، مدیران مرغداری نیز بایستی انتخاب صحیح و ‏شایسته ای داشته باشند . در این زمینه لازم است که بسیاری از مدیران آموزش لازم را ببینند چرا که استفاده از ‏ویتامین ها ، مواد معدنی و فرمولاسیون های گیاهی به منظور مقابله با استرس در بسیاری از مرغداری ها مورد ‏توجه قرار نمی گیرند‎ .‎
در برخی از کشورها رفاه دام با تصویب قوانین و ضوابطی مبنی بر حمایت دام و طیور از قرار گرفتن در شرایط ‏استرس زا و نامطلوب فراهم می گردد . حتی زمانیکه قانونی در این خصوص تصویب نشده ، مرغدار موظف ‏است اهتمام و توجه و نظارتی را که پرندگان برای اهداف شغلی و تجاری ما لازم دارند به آنها ارائه دهد‏‎ .‎
بعلاوه ، واضح است که عملکرد و بازدهی مرغ نیز همانند هر موجود زندۀ دیگری به میزان سلامت و آسایش و ‏رفاهش بستگی دارد . مادامیکه نسبت به هر گونه شرایط سخت و نامطلوبی که پرنده تحمل می کند بی توجه باشیم ‏، استرس همچنان یک قاتل خاموش باقی خواهد ماند‏‎ !‎

 

 


آقای لئو آنتونی‎ ‎مشاور مدیریت مرغداری در هند

منبع www.bbk-iran.com