صنعت جوجه کشی یکی از شاخه های مرغداریست که نقش مهمی در پیشرفت آن ایفاء می نماید گسترش این صنعت در کشور ما همزمان با توسعة مرغداری و از 20 سال پیش آغاز گردیده و هم اکنون تعداد زیادی ماشین بزرگ اکثراً به ظرفیتهای 70 تا 100 هزار تخم مرغ در هر نوبت در مؤسسات جوجه کشی بخشهای دولتی و خصوصی به تولید جوجه یکروزه می‌پردازند.
کل ظرفیت ماشینهای جوجه کشی موجود در کشور حدود 300 تا 350 میلیون در سال بالغ می‌گردد.
بیش از نیمی از تخم مرغ های جوجه کشی مورد نیاز ما از خارج وارد می‌گردد و بقیه از مرغهای مادر داخلی تولید شده و بدین ترتیب در حال حاضر برای گردش کار جوجه کشی و تأمین جوجة یکروزه، به خارج وابسته می باشیم.
 

پس از انقلاب بهمین علت کمبود جوجه در کشور احساس گردید و اقداماتی نیز برای رفع وابستگی انجام گرفت که خوشبختانه با اقدامات دیگری که دولت در آینده انجام خواهد داد امید کامل برفع این مشکل خواهد بود:
وظیفة اصلی ما در شرایط فعلی که دچار کمبود تخم مرغ جوجه کشی می‌باشیم کوشش در جلوگیری از ضایعات جوجه کشی است که متأسفانه بعلل مختلف دچار آن هستیم و از این راه سالیانه مقادیر بسیار هنگفتی زیان نصیب ما می‌گردد. با آشنایی به عوامل ضایعه ساز تا حد زیادی می‌توان به جبران آن پرداخت.

با نگاهی کوتاه به حجم ماشینهای جوجه کشی (300 تا 350 میلیون در سال) و درصد تولید جوجه که بطورمتوسط در کشور از 70 درصد تخم مرغهای جوجه کشی شده تجاوز نمی نماید و با مقایسه ارقام استاندارد جوجه‌دهی که برای تخم مرغهای گوشتی 75 اتا 78 درصد و برای تخم مرغهای تخمی 80 درصد به بالاست می‌توان بعمق این ضایعه و مقدار سرمایه های هدر رفته در سال پی برد.

عواملی که این ضایعات را بوجود مي‌آورند بسیار متعدد می باشند.
یکی از مهمترین آنها واردات تخم مرغ از خارج می‌باشد که علاوه بر ورود بسیاری از بیماریهای همراه تخم مرغ به کشور بعلت بعد مسافت ضایعات دیگری را سبب می‌شود.

تا کنون هیچگونه پیشگیری برای رفع این عوارض بعمل نیامده. وقتی که تخم مرغها از خارج وارد فرودگاه می‌شود محل مناسبی برای نگهداری آن تا ترخیص کالا وجود ندارد و تخم مرغها در محل های نامناسبی در سالن فرودگاه و یا غالباً در بیرون محوطه گذارده می‌شود. عوامل جوی سرما و گرما و حمل و نقل نامناسب سبب نقصان جوجه دهی آنها می‌گردد.

برای تولیدات داخلی نیز چنین مشکلات بطور فراوان بچشم می‌خورد. مرغداریهایی که بتولید تخم مرغ جوجه کشی اشتغال دارند باید واجد مدیریت صحیح باشند. مراقبت از بهداشت و تغذیه مرغهای مادر که تأثیر در باروری تخم مرغهای حاصله می‌گذارد می‌تواند درصد تولید را افزایش قابل ملاحظه ای بدهد.

بسیاری از بیماریهای ارثی و کمبود تغذیه از راه تخم مرغ سبب ضایعات در جوجه کشی خواهد شد.
مراکز تولید تخم مرغ باید تحت نظر جدی وزارت کشاورزی قرار گیرند و نسبت به کار بهداشتی و پرورشی آنها کنترل کامل وجود داشته باشد.
جوجه کشیها نیز باید تابع ضوابط خاص از نظر فنی و بهداشتی باشند چه بسا که تخم مرغهای با کیفیت خوب بعلل نقص فنی ماشینها و عدم رعایت بهداشت در مؤسسات جوجه کشی دچار ضایعه شده و علاوه بر کمبود جوجه دهی با تولید جوجه درکیفیت پایین زیان و ضرر به مرغداریهایی که از این مراکز جوجه خریداری و برای پرورش به مرغداریهای خود می برند می شوند.
کنترل کار این مؤسسات نیز باید تحت مراقبت مراکز دولتی و سندیکایی قرار گیرد.

اصول عملی جوجه کشی
در صنایع جوجه کشی برای تولید جوجة یکروزه، تخم مرغ جوجه کشی را که مادة اولیة انست به مدت 21 روز داخل ماشین گذارده و با رعایت یک سلسله قواعد و دستورات فنی به تولید جوجه می‌پردازند. هر تخم مرغی را نمی‌توان برای اینکار انتخاب کرد. اولین شرطی که تخم مرغ باید واجد آن باشد وجود نطفه در آنست.

چگونگی نطفه دار شدن تخم مرغ
اصطلاحاً تخم مرغ نطفه دار را تخم بارور می‌گویند. برای بارور شدن تخم مرغ، (جفت گیری مرغ و خروس ضروریست) پس از این عمل اسپرم نر که حاوی مقادیر زیادی سلول نر یا اسپرماتوزوئید است وارد تخمدان مرغ شده و بسرعت خود را به قسمت قیفی شکل تخمدان که محل سلولهای ماده هست رسانده و عمل لقاح انجام می پذیرد.
هر میلی‌متر مکعب اسپرم خروس دارای 1تا 10 میلیون اسپرماتوزوئید است. در هر جفت گیری برای داشتن باروری طبیعی حدود 100 میلیون اسپرماتوزوئید لازم است.
بعد از عمل جفت گیری از میان انبوه اسپرماتوزوئیدهایی که وارد تخمدان می‌گردند فقط 3 تا 5 عدد به سلول ماده نزدیک شده و از میان آنها فقط یک اسپرماتوزوئید با یک تخم لقاح می‌نماید.
( در کبوترها 12 تا 15 اسپرماتوزوئید به سلول ماده نزدیک می‌شوند.) بقیة اسپرماتوزوئیدها با وجود فعال بودن از میدان عمل خارج شده و بتدریج ضعیف گردیده و از بین خواهند رفت.
یک باروری کامل 20 ساعت پس از جفت گیری حاصل می‌شود. برای داشتن حداکثر باروری در گله 3 روز وقت لازم است. تا 20 روز پس از یک جفت گیری مرغها بارور باقی خواهند ماند (برای بوقلمونها این مدت 50 روز است).

رشد طبیعی جنین قبل از تخم گذاری
اولین مرحله رشد طبیعی نطفه 3 ساعت پس از عمل لقاح پس از رسیدن تخم‌ بارور به ناحیة ایستم Isthem تخمدان با تقسیم سلولی بلاستودرم (غشاء نطفه) آغاز می‌گردد. 20 دقیقه بعد دومین تقسیم سلولی شروع خواهد شد.
پس از 7 ساعت بطور آشکار وجود سلولهای جدید را در اطراف بلاستودرم می‌توان ملاحظه نمود.
تخم مرغ بارور شده تا 24 ساعت در تخمدان باقی می‌ماند و زمان خارج شدن از تخمدان حاوی نطفه ایست که اطراف آنرا حلقه ای فرا گرفته که از هزاران سلول جدید تشکیل شده است.
پس از تخم گذاری تا زمانیکه تخم مرغ در ماشین جوجه کشی خوابانده نشده باید در حرارت مناسب نگهداری شود (7 تا 13 درجه سانتی گراد).
اگر حرارت محل نگهداری تخم مرغ بالای 26 درجه سانتی گراد باشد جنین تا چند روز به رشد غیرطبیعی و نامنظم خود ادامه داده و سپس رشد آن متوقف و تخم مرغ بتدریج فاسد خواهد شد. در حرارت بالای 30 درجه سانتی گراد تا 9 روز جنین رشد غیر طبیعی داشته و بعد در داخل تخم مرغ تلف می‌گردد.

رشد طبیعی جنین در داخل ماشین جوجه کشی
پس از خواباندن تخم مرغ در داخل ماشین جوجه کشی رشد سریع جنین بلافاصله آغاز شده و در یک مدت زمان کوتاه جنین کامل بصورت جوجه از تخم مرغ خارج می‌شود.
طول مدت جوجه کشی در انواع پرندگان یکسان نبوده و در هر نوع بر حسب نژاد، سن تخم مرغ و شرایط جوی تفاوت دارد. ذیلاً مدت جوجه کشی طیور و پرندگان مختلف را ذکر می‌نماییم.

مرغهای بومی بسیار کوچک                                                       19 تا 20 روز

مرغهای نژاد کوچک                                                                       20 تا 21 روز

مرغهای متوسط                                                                       21 روز

مرغهای نژاد بسیار سنگین                                                         21 تا 23 روز

بوقلمونها                                                                                28تا 30 روز

اردک                                                                                      27 تا 29 روز

غاز                                                                                        28 تا 31 روز

کبوتر                                                                                          16 تا 18 روز

قلب و گردش خون در جنین
جنین تخم مرغ هنگام رشد احتیاج مبرم به اکسیژن و غذا دارد. سیستمی که می‌تواند این نیاز را برآورَد دستگاه گردش خون ( قلب و عروق) می‌باشد. این دستگاه اولین و مهمترین دستگاهی است که ساختار آن در جنین شروع می‌شود.
در پایان اولین روز جوجه کشی لکه های خون در تخم مرغ ظاهر می‌گردد. از پیوستن این لکه ها بیکدیگر بنای عروق خونی پی ریزی می‌شود. ساختمان قلب در بیست و نهمین ساعت جوجه کشی کامل شده و ضربان آن به آرامی نواخته می‌شود. در چهلمین ساعت جوجه‌کشی خون رسانی دستگاه گردش خون آغاز بکار می‌نماید. در این زمان با شکستن یک تخم مرغ بخوبی می‌توان قلب و عروق خونی را که با ظرافت خاصی به فعالیت مشغولند ملاحظه نمود.
همزمان با رشد جنین، ساختمان اندامهای جوجه تشکیل و تکمیل می‌گردد. اعضایی نیز بطور موقت فقط در دورة جنینی برای کمک به اعمال حیاتی جنین ساخته می‌شوند که شامل: کیسة زرده، حفرة آمنیون و حفرة آلانتوئید می‌باشند.

حالتهای مختلف جنین در داخل تخم مرغ
در حالت طبیعی سرجوجه متمایل به نوک پهن تخم مرغ شده (کیسة هوایی در این ناحیه قرار دارد) و به آسانی عمل نوک زدن و خارج شدن جنین از تخم مرغ انجام می‌‌‌گیرد.
طرز قراردادن تخم مرغ در راکهای جوجه کشی برای داشتن یک جوجه دهی ( هچ) طبیعی مؤثر است اگر نوک پهن تخم مرغ در بالا قرار گیرد همانطور که اشاره شد اشکالی برای خارج شدن جوجه از پوسته وجود نخواهد داشت. اما اگر  نوک باریک تخم مرغ در قسمت بالا قرار داده شود، سر جنین در موقع گردش تخم مرغ بین رانها و روی بال قرار گرفته و متمایل به نوک باریک تخم مرغ شده و دور از کیسة هوایی باقی خواهد ماند. در چنین حال و شرایطی عمل نوک زدن با اشکال روبرو خواهد شد و جوجه دهی تخم مرغها نقصان یافته و تلفات نیز افزایش خواهد یافت.

تشخیص جنس جوجه
در دوران جوجه کشی اندامهای تناسلی نر و مادة جوجه ها که به حالت ابتدایی باقیمانده بود همزمان با خروج جوجه از تخم مرغ به رشد خود ادامه خواهند داد.
یکی از راههای تشخیص مرغ و خروس در 12 ساعت پس از تولد جوجه معاینه و مشاهدة ناحیة کلواک ( مقعد) جوجه هاست که می‌توان با ملاحظة علایم مشخصة اعضاء تناسلی هر کدام از نر و ماده در این ناحیه بوجود آن پی برد.
این طریق در حال حاضر یکی از راههای مهم تفکیک مرغ و خروس در جوجه کشیهاست و بعلت استقبالی که مرغداران از آن می‌نمایند مورد توجه می‌باشد.
انگیزة تشخیص مرغ و خروس در یکروزگی بعلت منافع اقتصادی سرشارآنست. بسیاری از پرورش دهندگان که به تولید تخم مرغ خوراکی می‌پردازند اصولا نیازی به نگهداری خروس نداشته تا هزینة خوراک و مسکن آنرا متقبل شوند. در پرورش جوجة کبابی نیز چه بسا بعلت تفکیک مرغ و خروس (بطریق اتوسکس) و پرورش جداگانة هر کدام، سود بیشتری نصیب مرغدار می‌کند. بالاخره برای اصلاح نژاد نیز به نسبتهای مرغ و خروس از هر نژاد و یا لاین مورد نیاز است که می توان از همان اولین روز به تهیة هر کدام اقدام نمود و مرغداران را از پرداخت هزینة زاید معاف داشت.
استقبال از خرید مرغ و خروس تفکیک شده بتدریج پژوهندگان را بر آن داشت که راههای متعددی را مورد مطالعه قرار دهند و رورشهایی نوین نیز برای این کار بیابند.

تا کنون چندین روش برای شناسایی نر و مادگی جوجة یکروزه شناخته شده که بصورت عملی در جوجه کشی ها معمول می‌باشد :
1-تشخیص از راه آمیخته گری.
2-اتو سکس
3-تست ژاپنی
4-طریقة سکزاسکوپ.

پرریزی در جوجه ها
پرریزی یک پدیدة فیزیولوژیکی است که چندین بار در دوران حیات طیور انجام می‌گیرد. در جوجه ها اولین پرریزی از روز دوم شروع می‌شود. در این هنگام کرکهای نرم و ظریف بدن جوجه بتدریج ریخته و بجای آن پرهای جدیدی در می‌آید. در این مدت که 4 تا 5 هفته به درازا می‌کشد ابتدا پرهای بال، گردن سپس سینه و ناحیة چینه‌دان و رانها روئیده و بالاخره پر ناحیة گردن در خواهد آمد. دومین پرریزی از هفتة دهم شروع شده و از 3تا 4 ماهگی پرهای جدید جانشین پرهای اول خواهد شد. پرریزیهای طبیعی بعدی نیز متعاقباً پس از پایان تخم گذاری انجام خواهد شد.
در طول حیات مرغها ممکنست بعللی از قبیل عوامل جوی، گرما، تغذیه و کمبود بعضی از مواد ضروری بدن مانند اسیدهای آمینه، گوگرد و فسفردار پرریزیهای غیرطبیعی نیز مشاهده گردد که این نوع پرریزی ها از نظر اقتصادی زیان‌آور بوده و با مراقبت باید مانع از آن شد.

ماشینهای جوجه کشی
ماشینهای جوجه کشی از نظر سیستم تهویه به دو نوع متفاوت تقسیم‌ می‌شوند :

1-ماشینهای جوجه کشی کوچک با تهویة طبیعی.
2-ماشینهای جوجه کشی بزرگ با تهویة مصنوعی.

1- ماشینهای جوجه کشی کوچک
این نوع ماشینها غالباً در اندازه های کوچک 50، 100، 200، 300 تخم مرغ ساخته می‌شود و تهویة آن بطور طبیعی است. حرارت بوسیلة روشن نمودن چراغهای نفت‌سوز و یا گاز سوز و ندرتاً وسیلة برق تأمین می‌گردد.
ایجاد رطوبت نیز بسیار ابتدایی بوده و با قرار دادن طشتک آب در داخل ماشین، رطوبت مورد لزوم تنظیم و تأمین می‌گردد. عمل گردش تخم مرغها هم با دست انجام می‌پذیرد.
از این نوع ماشینها بیشتر دردهات و مرغداریهای کوچک استفاده می‌شود.

2- ماشینهای جوجه کشی بزرگ با تهویة مصنوعی
از 50 سال پیش تا کنون مرغداری در دنیا به پیشرفتهای بزرگی دست یافت. نژادها ولاین‌های متعددی در مراکز اصلاح نژاد کشورهای پیشرفته تهیه و استاندارد گردید.
از آمیخته‌گری این نژادها و لاین‌ها جوجه های دو رگ (هیبرید) گوشتی و تخمی ببازار عرضه شد. این دگرگونیها مرغداری را از واحدهای کوچک که در دهات معمول بود به مراکز بزرگی در کنار شهرها سوق داد و بصورت تجارت و صنعت در دنیا جلوه گر شد.
حرفه های متعددی با ارتباط به مرغداری ایجاد گردید و بعدها، به صورت صنایع بزرگی درآمد و سبب تولید بیشتر فرآورده های طیور شد.

از جمله مهمترین صنایعی که با مرغداری رشد نمود صنایع جوجه کشی بود. از سال 1920 همزمان با رشد مرغداری تقاضا برای جوجه‌های یکروزه هیبرید ( دو رگ) افزایش یافت. دیگر ماشینهای جوجه کشی کوچک قادر به تولید کافی نبودند و جوابگوی متقاضیان جوجه نمی‌شدند لذا تحولی در ساختن ماشینهای جوجه‌کشی ایجاد شد و کمپانیهای متعددی اقدام به ساختن ماشینهای جوجه‌کشی بزرگ با تهویة مصنوعی قوی نمودند.
همة این ماشینها با ظرفیتهای مختلف به بازار عرضه شد. مهمترین آنها ماشینهای چیک ماستر، بوندی، ر ابینز، جیمز وای و یوکی بودند. اولین بار در سال 1937 کمپانی بوندی با جدا کردن هچر از جوجه کشی تحول بزرگی در این صنایع بوجود آورد زیرا با تفکیک انکوباتور (ماشین جوجه کشی) و هچر ( ماشین جوجه دهی ) فضای بیشتری را برای هچ جوجه ها در نظر گرفته می‌شد. و از نظر تنظیم حرارت و رطوبت برای 18 روز اول
( ماشین جوجه کشی) و سه روز آخر ( هچر) گشایشی بعمل آمد.
در ماشین جوجه کشی بوندی هر ماشین ظرفیت 6 راک تخم مرغ را داشته و در هر سه روز یک راک تخم مرغ خوابانده می‌شود و بدین ترتیب در روز 18 یک راک تخم مرغ 18 روزه به هچر منتقل می‌گردد. و یک راک تخم مرغ تازه جای آن در ماشین خوابانده خواهد شد.
ماشینهای جوجه‌کشی مارکهای دیگر با همین سیستم و در ظرفیتهای زیاد بالاتر از 100 هزار تخم مرغ در هردوره ساخته و به بازار عرضه می‌نماید.
اغلب ماشینهای جوجه کشی موجود در کشور ما از نوع باتلر، بیک جی، چیک ماستر و رابینز هستند.

اکسیژن مورد نیاز جوجه ها
جنین جوجه‌ها مانند سایر موجودات زنده در دوران رشد خود نیاز به اکسیژن دارد.
هوای ماشینهای جوجه کشی بطور طبیعی باید حاوی 21 درصد اکسیژن باشد. به ازای هر یک درصد افزایش اکسیژن در هوای جوجه کشی یک درصد نقصان جوجه‌دهی مشاهده می‌شود و به ازای هر یک درصد نقصان اکسیژن در هوای جوجه کشی 5 درصد نقصان جوجه دهی خواهیم داشت.

طرز خواباندن و گردش تخم مرغ جوجه کشی
طرز قراردادن تخم مرغها در داخل ماشین و گردش آن در طول دوران جوجه کشی، در جوجه دهی آنها شدیداً اثر می‌گذارد.
در ماشینهای بزرگ باید هنگام گذاردن تخم مرغ در قابهای راک، نوک پهن آن در قسمت بالا قرار گیرد. در این نوع ماشینها چرخش قابهای راک بطور اتوماتیک در زمانهای معین و با زاویه و جهت مخصوص انجام می‌گیرد.
تجربیات و آزمایشات متعددی که بعمل آمد بهترین زاویة چرخش 45 درجه است و بهمین ترتیب در ماشینها عمل می‌شود.
وقتی نوک پهن تخم مرغی که محفظة هوایی در آن قرار دارد بطرف بالا باشد جوجه سر خود را که متمایل ببالاست به این قسمت گردانده و بحالت طبیعی از تخم مرغ خارج می شود .
اما برعکس وقتیکه نوک باریک در بالا قرار گیرد، سر اکثر جوجه‌ها هنگام خارج شدن متمایل به قسمت بالا شده و دور از نوک پهن و محفظه هوایی بحالت عمودی در یک وضع غیرطبیعی قرار می‌گیرد.
در این حالت نوک زدن و خارج‌ شدن از تخم مرغ برای جوجه مشکل شده غالباً تلفات و ضایعات نیز ببار خواهد آورد.

حرارت در ماشینهای جوجه کشی
میزان حرارت در ماشینهای جوجه کشی بزرگ با تهویة مصنوعی 7/37 درجه سانتی گراد ( 100 درجه فارنهایت) عدم تنظیم و یا متغیر بودن حرارت سبب پایین آمدن هچ و احتمالا تلفات جنین خواهد شد. در آخرین روزهای جوجه کشی پائین آمدن درجه حرارت تا 30 درجه سانتی گراد هیچگونه آسیبی به جوجه‌ها وارد نمی‌آورد.
در طول جوجه کشی، جنین تا حدی نسبت بپایین آمدن موقتی درجه حرارت مقاومت نشان می‌دهد. در صورت بروز مکرر این حوادث هنگام تولد، تولید جوجه های غیرطبیعی افزایش خواهد یافت.
جنین جوجه ها نسبت به افزایش درجة حرارت هرچند که مدت آن کوتاه و افزایش آن ناچیز باشد حساسیت نشان داده و تعداد زیادی از نطفه ها در داخل تخم مرغ از بین خواهند رفت بطور مثال افزایش درجة حرارت به 40 درجه سانتی گراد مقدار زیادی از نطفه‌ها را خواهد کشت.

رطوبت در ماشینهای جوجه کشی با تهویة مصنوعی
رطوبت برای رشد و نموجنین در طول دورة جوجه کشی لازم است. پائین بودن زیاد رطوبت باعث تبخیر سریع آب تخم مرغ می‌شود و زیاد شدن آن بخصوص در پایان دروة جوجه کشی سبب مرگ و میر جنین خواهد گردید.
بهترین درصد رطوبت در طول دورة جوجه کشی 60 درصد است.

عوامل مؤثر در جوجه‌دهی تخم مرغ
یکی از مهمترین اهداف صاحبان جوجه کشی داشتن درصد جوجه دهی بالا و بدست آوردن جوجه های سالم و قوی است. اگر آنها در اینکار توفیق یابند علاوه بر کسب شهرت و یافتن مشتریان زیادتر از سود سالیانة بیشتری نیز بهره‌مند خواهند شد. بطور مثال: یک واحد جوجه کشی بظرفیت 500 هزار جوجه در سال اگر بتواند 5 درصد جوجه دهی بالاتری بدست آورد سالیانه 000/25 جوجه بیشتر تولید خواهد نمود. اگر بهای هر جوجه 50 ریال محاسبه گردد جمعاً 000/250/1 ریال افزایش سود نصیب او خواهد گردید.

بالا بودن درصد جوجه‌دهی ارتباط به عوامل متعددی دارد که بسیاری از آنها تا کنون شناخته شده اند و ذیلاً بذکر آنها می‌پردازیم :‌
-شرایط زندگی مرغ مادر
-خصوصیات نژادی که خواص ارثی را انتقال می‌دهند.
-بهداشت و سلامتی پدر و مادر و بیماری‌هایی که از طریق نطفه به جوجه منتقل می‌گردند.
-شرایط نگهداری تخم مرغ قبل از جوجه کشی و تأثیر مستقیم آن بر جوجه‌دهی.
-شرایط فنی و نگهداری ماشین های جوجه‌کشی و طرق استفادة صحیح از آن.

برای توفیق در کار جوجه‌کشی و رسیدن به هدف اصلی باید علاوه بر رعایت نکات فوق به دوعامل مهم زیر توجه کافی مبذول داشت.

1- باروری Fertility                                                                        2- جوجه‌دهی Hatchability

1- باروریFertility
بطور متوسط 10 درصد تخم‌مرغهای جوجه کشی که در بهترین مزارع مرغداری کشورهای پیشرفته تولید می‌شوند غیر بارور هستند.
وجود تخم‌مرغهای غیر بارور بیش از مقدار فوق علاوه بر ایجاد ضایعات، هزینة تولید را افزایش خواهد داد.
برای بارور شدن تخم مرغ باید گله دارای خروس باشد.
15 دقیقه پس از جفت گیری خروس با مرغ، اسپرماتوزوئیدها وارد تخمدان شده و بوسیلة حرکت دودی شکل این عضو خود را به قسمت قیفی شکل تخمدان رسانده و با سلول ماده (زرده) برخورد نموده زیگوت Zygot یا تخم بارور را تشکیل می‌دهد.
تخم بارور پس از عبور از قسمتهای مختلف تخمدان و تشکیل سفیده و پوسته بصورت تخم مرغ کامل بارور، از بدن خارج می‌گردد.
تخم مرغها معمولا 24 ساعت پس از جفت گیری نطفه دار شده و قابل جوجه‌کشی هستند.
مرغها بعد از یک جفت گیری تا 20 روز تخم مرغ نطفه‌دار می‌گذارند. برای بوقلمونها این مدت 50 روز است.
در پایان این دروه، باروری تخم مرغها به صفر می‌رسد.
باروری تخم مرغها در پایان هفتة اول و تخم بوقلمونها در پایان هفتة دوم بتدریج کاهش می‌یابد.
اگر خروسها را از گله عوض نمایند در چند روز بعد تخم‌مرغها از خروسهای جدید بارور خواهند شد. عوامل چندی که در باروری تخم مرغها تأثیر می‌گذارند بشرح زیر می‌باشند:

1-نوع اسپرم و باروری
2-اثر تغذیه در افزایش باروری تخم مرغها

با پایین آمدن کیفیت و کمیت جیرة غذایی طیور، مقدار اسپرم کاهش یافته و درصد باروری تخم مرغها نقصان می‌یابد.
کمبود ویتامین E جیرة غذایی باعث کم شدن فعالیت اسپرم شده و حتی به عقیم شدن خروس می‌انجامد.
منظور نمودن تغذیة متعادل و کافی برای طیوری که بمنظور اصلاح نژاد نگهداری شده و از تخم آنها جهت جوجه کشی استفاده می‌شود بهترین راه افزایش باروری تخم مرغهاست.

3- هورمونها و باروری تخم مرغها
4- نور و اثر آن در باروری

مقدار نور در باروری تأثیر می‌گذارد. حداقل نور برای داشتن یک باروری طبیعی 12 ساعت در شبانه روز است. گله های مرغ مادر که کمتر از مقدار فوق نور دریافت دارند به نقصان باروری تخم مرغ مبتلا خواهند شد.
دو برابر  کردن خروسهای گله تأثیری در قدرت باروری تخم مرغها ندارند. تعداد طبیعی خروس در گله های مرغهای گوشتی برای 8 تا 10 مرغ یک خروس و در گله های مرغهای تخمی و نژادهای کوچک وزن برای 10 تا 12 مرغ یک خروس می‌باشد.
یخ زدن تاج خروسها در زمستان، نگهداری و حبس کردن آنها برای مدت طولانی در یک محل محصور و کم نمودن جیرة غذایی آنها در باروری تخم مرغها تأثیر منفی می‌گذارد.

5-سن طیور و باروری تخم مرغها
باروری تخم مرغ جوجه کشی  بستگی به هر دو جنس مرغ و خروس دارد. حداکثر باروری تخم مرغ از مرغ و خروسهائی که بین سن 8 تا 24 ماهگی هستند بدست می‌آید، پس از آن بتدریج میزان باروری نقصان می‌یابد.
ممکنست یک مرغ با خروسی که 10 هفته سن آن باشد جفت گیری کند و تخم‌مرغ با نطفه تولید شود. اما در یک گله موقعی می‌توان با اطمینان نسبت به نطفه دار بودن و قدرت بازدهی تخم مرغها اطمینان یافت که خروسها به سن 6 ماهگی رسیده باشند.

6-مقدار تولید یک گله و درصد باروری تخم مرغ
در فصولی که تولید گله افزایش می يابد باروری تخم مرغها هم افزایش نشان می‌دهد. با کاهش تولید گله درصد باروری نیز نقصان خواهد یافت.

7-امتیاز جفت گیری و باروری
بسیار دیده شد که در جفت گیری انفرادی یک مرغ و خروس که تخم مرغ بارور بوجود می‌آمد پس از تعویض خروس، مرغ عقیم و تخم آن بی‌نطفه گردید.
عکس این مطلب نیز کراراً اتفاق افتاد بدین صورت که در جفت‌گیری انفرادی مرغ و خروس که تخم حاصله بارور نمی‌شد پس از تعویض خروس، مرغ از عقیمی خارج و به تولید تخم بارور پرداخت.

8-فصل و باروری تخم مرغها
همة صاحبان جوجه کشیها می‌دانند که تغییر فصل در باروری تخم مرغها مؤثر است.
در تمام فصل زمستان و اوایل بهار درصد باروری افزایش داشته و در تابستان نقصان نشان می‌دهد. در مناطق گرم تأثیر زیان آور گرما بر روی تخم‌مرغ های جوجه کشی غالباً نمایانگر است.

9-تلقیح مصنوعی و باروری
استفاده از تلقیح مصنوعی در طیور و در موارد خاصی برای نژادهای سنگین وزن و بوقلمونها متداول است، گرچه بطور وسیعی در مرغداریها از تلقیح مصنوعی نمی‌توان استفاده نمود اما در نژادهای سنگین وزن خصوصاً در بوقلمونها که با جفت گیری طبیعی از باروری پائینی برخوردار می‌شوند می‌توان بطور رضایت بخش از تلقیح مصنوعی استفاده نمود.
مرغهایی که در قفس نگهداری می‌شوند از راه تلقیح مصنوعی می‌توان آنها را بارور کرد. در نژادهای اصیل و با ارزش وقتی کمبود خروس در یک گروه دیده شود نیز می‌توان با تلقیح مصنوعی به ازدیاد نسل پرداخت.
بطور کلی در تمام موارد ذکر شده که از تلقیح مصنوعی استفاده می‌شود باید جنبه های اقتصادی را جهت انجام اینکار مورد نظر داشت.

2- جوجه دهی Hatchability
عوامل چندی درصد جوجه دهی تخم مرغهای بارور را تغییر خواهد داد. ذیلاً بذکر مهمترین آنها می‌پردازیم.
عامل ارثی : توارث می‌تواند کمبود جوجه‌دهی را سبب شود. این موضوع نه تنها با مطالعة محققین بثبوت رسیده بلکه اکثر مرغدارانی که با اصلاح نژاد طیور سر و کار دارند بوضوح پی برده‌اند که تخم مرغهای یک لاین و یا یک نژاد به یک اندازه از جوجه دهی برخوردار نیستند.
لذا اهمیت انتخاب یا سلکسیون در گله هایی که تخم مرغ آن به مصارف جوجه‌کشی می‌رسد بسیار ضروری است چه بسا که گله‌های اصلاح نشده و فقیر از نظر جوجه‌دهی باید بطور کلی حذف شده و بجای آن گلة نیرومندتر و بهتری جانشین شود تا قدرت باروری و جوجه‌دهی بیشتری داشته باشد.
هم خونی در یک گله در جوجه دهی تأثیر می‌گذارد. در بین گله های یک لاین و یا یک نژاد که مدتها برادر با خواهر، پدر و مادر با فرزند جفت گیری می‌نماید اگر سلکسیون با دقت تمام انجام نگیرد و یا تعویض خون بعمل نیاید درصد جوجه‌دهی نقصان خواهد یافت و هم چنین در جوجه های تولیدی از تخم‌مرغهای چنین گله ها تعداد زیادی تناقص ( کور، بدون منقار، منقار متقاطع، لنگ) مشاهده خواهد شد.

آمیخته گری بین نژاد ها و جوجه دهی
گرچه نتایج دو رگ گیری ارتباط به خصوصیات نژادی و ژنهای نهفته پدر و مادر دارد اما معولاً این قبیل آمیخته گری سبب افزایش جوجه دهی در آمیخته ها می شود.
بطورمثال اگر خروس ردایلند قرمز با مرغ کلهورن سفید و یا برعکس خروس کلهورن سفید با مرغ ردایلند قرمز جفت گیری نمایند و آمیخته های آنها بعنوان پدر و مادر نگهداری شوند. تخم مرغ آنها از درصد جوجه دهی بالاتری برخوردار هستند.

مقدار تولید یک گله و درصد جوجه دهی
در هنگام افزایش تولید گله علاوه بر بالارفتن باروری مقدار درصد جوجه دهی نیز افزایش خواهد یافت.
درصد جوجه دهی در اولین سال تولید بالاتر از سال های بعد خواهد بود.

چراگاه، گردشگاه طیور و درصد جوجه دهی
داشتن چراگاه و یا حداقل محوطه مناسبی برای گردش، که مرغ و خروس بتوانند به آزادی در آن جست و خیز داشته باشند شدیداً در بالابردن هچ یا جوجه دهی تأثیر می گذارد.
طیور و بوقلمونها بخصوص آنهایی که جهت اصلاح نژاد و بعنوان پدر و مادر نگهداری می گردند اگر در فضای تنگ و مملو از جمعیت بسر برند بقسمی که آزادی حرکت و گردش نداشته باشند بزودی فرسوده شده و به فقر جوجه دهی پیش رس مبتلا می شوند.
داشتن چراگاه و یا گردشگاه آنها را از قدرت تولید مثل بالاتری برخوردار خواهد نمود.

شرایط محل زندگی
محل زندگی طیور تخمگذار باید دارای درجه حرارت متعال باشد.(16 تا 22 درجه سانتی گراد). گرما و سرمای زیاد آشیانه شدیداً در تخمگذاری و جوجه دهی تخم مرغها اثر می گذارد.

تعداد خروس در گله و درصد جوجه دهی
برای داشتن درصد جوجه دهی بالا باید تعداد مرغ و خروس یک گله مناسب باشد.
در نژادهای سبک وزن 8 تا 10 مرغ یک خروس و برای نژادهای سنگین وزن 10 تا 12 مرغ یک خروس و نژادهای متوسط هر 10 مرغ یک خروس کفایت می کند.

تغذیه و درصد جوجه دهی
در تخم مرغ جوجه کشی غیر از نطفه سایرمواد غذایی محتوی در آن بوسیله مرغ تهیه و در آن ذخیره می شود این مواد شامل غذاهای اصلی سه گانه پروتئین ها، مواد چربی، مواد نشاسته ای و مواد مقوی دیگر مانند ویتامین ها و مواد معدنی خواهد بود.
کمبود ذخیره هر یک از این مواد در تخم مرغ میتواند باعث کم شدن جوجه دهی و مرگ و میر جوجه ها پس از تولد شود.
جیره مرغ مادر مانند جیره مرغ تخمی باید متعادل و با کیفیت خوب تهیه شود.
مواد نشاسته ای، چربی و پروتئین ها، بخصوص پروتئین حیوانی به مقدار کافی باید در جیره منظور شود تا بتواند نیاز جوجه را در دوره رشد جنینی و در 10 تا 15 روز اول زندگی تأمین نماید.
(جنین قادر به ذخیره مواد غذایی مختلف در کبد برای روزهای اول زندگی است. زیرا در چند روز اول دستگاه هاضمه جوجه قادر به جذب تمام مواد مورد نیاز از طریق جیره غذایی نیست) ویتامین ها در افزایش کیفیت تخم مرغ جوجه کشی نقش اساسی دارند.
برای تولید جوجه قوی و سالم و داشتن درصد جوجه دهی بالا تخم مرغهای جوجه کشی باید حاوی مقادیر کافی ویتامین باشند.

ذیلا نقش چند ویتامین را در تخم مرغ جوجه کشی بررسی می نماییم:
ویتامین A: ویتامین رشد و سلامتی نامیده می شود. برای تخمگذاری و تولید جوجه سالم مورد نیاز مرغهای تخمی می باشد. کمبود این ویتامین در تخم مرغ سبب نقصان جوجه دهی خواهد شد.
ویتامین D: مواد غذایی طبیعی جیره، به تنهایی قادر به تأمین ویتامینDمورد نیاز طیور نبوده مگر اینکه ویتامین ساخته شده صنعتی را به جیره غذایی اضافه نمایند.
بدن طیور در شرایط طبیعی با استفاده از اشعه ماوراء بنفش آفتاب قادر بساختن ویتامینDخواهد بود. در صورت نداشتن آفتاب باید از ویتامین D3 صنعتی که در تجارت یافت می شود استفاده نمود.
ویتامین D برای متابولیسم مواد معدنی در بدن رشد استخوان، ایجاد پوسته تخم مرغ ضروریست.
ویتامین E: کمبود ویتامین E در تخم مرغ باعث مرگ جنین به علت خونریزی در 4 تا 5 روز اول جوجه کشی خواهد شد. دانه غلات سرشار از ویتامین E است.
ویتامین K: این ویتامین بنام ضد خونریزی معروف است. وجود آن سبب انعقاد طبیعی و بموقع لخته شدن خون خواهد شد.
مرغهایی که با جیره غیر متعادل از نظر ویتامینK تغذیه شوند جوجه هایی که از تخم مرغ آنها بدست می آید در روزهای اول دچار خونریزی زیر بال شده و تلف خواهند شد.

ویتامین B2 یا ریبوفلاوین: کمبود این ویتامین عوارض متعددی بشرح زیر برروی جنین باقی می گذارد:
پیچ خوردگی پا در جنین جوجه، فلجی پاها، کم خونی، ادم زیر جلدی (جمع شدن مایع در زیر جلد)، کوتوله و کوچک ماندن جنین، کوچک ماندن ساق پاها و بالها.
مرگ جنین ناشی از کمبود ویتامین B2 در اواخر هفتۀ دوم انجام می گیرد.
مواد سرشار از ویتامین B2 عبارتند از سبزیجات، علوفۀ سبز، فرآوردهای شیر و جگر.

کلسیم و جوجه دهی تخم مرغها :  قسمت اعظم ساختمان پوسته از کلسیم تشکیل یافته است، برای داشتن پوسته طبیعی در تخم مرغ جوجه کشی تعادل کلسیم و فسفر جیره غذایی ضروریست.
تخم مرغهایی که دارای پوسته کلفت و یا نازک باشند قابل جوجه کشی نیستند و در صورت استفاده هچ خوبی نخواهند داشت.
منگنز و جوجه دهی : کمبود منگنز در تخم مرغ تلفات بسیار سنگین در روزهای 20 تا 21 جوجه کشی به جنین وارد می سازد.
جنین های تلف شده دارای ساقها و بالهای بسیار کوتاه بوده و منقارشان شبیه منقار طوطی می شود.

چگونگی انتخاب تخم مرغ برای جوجه کشی
اندازه، رنگ پوسته، شکل و کیفیت پوسته از جمله عواملی هستند که هر کدام بتنهایی می توانند در جوجه دهی اثر بگذارند.

ذیلاً تأثیر پاره ای از این عوامل را در جوجه دهی ذکر می نماییم:

وزن و اندازۀ تخم مرغها و جوجه دهی :
مناسب ترین وزن برای تخم مرغهای جوجه کشی وزن های 50 تا 65 گرم میباشد.
بتدریج که وزن تخم مرغها افزایش می یابد قدرت جوجه دهی آن کم می شود.
تخم مرغهای به وزن 70 گرم ببالا مناسب برای جوجه کشی نیستنند.
از تخم مرغهای کوچکتر از 50 گرم جوجه های بسیار ریز تولید می شود.
تخم مرغهای کوچکتر از 45 گرم مناسب برای جوجه کشی نبوده باید بمصرف خوراکی برسند.
تخم مرغهای کوچک و ریز متعلق به شروع تخمگذاری و تخم مرغهای بسیار درشت مربوط به پایان دورۀ تخمگذاری هستند.

شکل تخم مرغ و جوجه دهی
تخم مرغهایی که انحراف شکلی داشته، کشیده و باریک و یا سطح آن پوشیده از برجستگی و چین و چروک باشد مناسب برای جوجه کشی نبوده و از جوجه دهی نا چیزی بهره مندند. این نوع تخم مرغهای غیرطبیعی علل ارثی دارند.

رنگ پوسته و جوجه دهی
 بررسیهایی که بر روی پوستۀ تخم مرغهای قهوه ای رنگ نژاد نیوهمشایر بعمل آمد نشان می دهد که تیرگی رنگ ارتباط مستقیمی با بالا بودن جوجه دهی دارد بقسمی که تخم مرغهای قهوه ای تیره بهتر از تخم مرغهای قهوه ای روشن جوجه می دهند.

کیفیت پوستۀ تخم مرغ
کیفیت پوسته در جوجه دهی مؤثر است. تخم مرغهایی که پوستۀ قوی دارند جوجۀ بهتری می دهند.
برعکس، تخم مرغهای با پوستۀ ضعیف و نازک از جوجه دهی کمتری بهره مندند.
کیفیت پوسته بچند عامل از جمله آب و هوا، ارث، تغذیۀ پدر و مادر ارتباط دارد.
در فصول گرم و مناطق گرمسیر، طیور تخم مرغهایی با پوستۀ ضعیف تولید می نمایند.
برعکس در مناطق سردسیر و معتدل پوستۀ تخم مرغ تولیدی از  کیفیت خوب بهره مند است.
مقدار کلسیم و ویتامین D جیره غذایی مادر در کیفیت پوسته آنها مؤثر است.
برای داشتن تخم مرغ با پوسته طبیعی باید به طیور خوراک متعادل داد.

مراقبت و نگهداری تخم مرغ قبل از جوجه کشی
مراقبت از تخم مرغ جوجه کشی پس از تولید و تا زمانیکه بمصرف جوجه کشی می رسد از وظایف تولید کنندگان تخم مرغ و جوجه کشی هاست. این زمان هرچقدر ممکنست باید کوتاه باشد تا در کیفیت تخم مرغ تغییری حاصل نگردد.
عوامل مختلفی ممکنست در این مرحله باعث تغییر کیفیت تخم مرغها گشته و اثر سوئی بر جوجه دهی آنها بگذارد. بعضی از این عوامل به تولید کنندگان و برخی به خریداران تخم مرغ ( دلالان، واسطه ها، مؤسسات جوجه کشی) ارتباط دارد.

ابتدا نقش تولید کنندگان را از زمان شروع تخمگذاری تا حمل تخم مرغ به جوجه کشی و یا تحویل بخریداران بطور اختصار بعلت اهمیت اقتصادی که بر آن مرتبط است بیان می کنیم :
در داخل آشیانه های طیور باید به اندازۀ کافی لانه های تخم گذار موجود باشد.

اگر جمع آوری تخم مرغ ها بطور اتوماتیک انجام گیرد طریقۀ مطمئنی برای حفظ بهداشت تخم مرغها خواهد بود. ولی چنانچه کارگر این عمل را انجام می دهد باید بخوبی بوظایف خود آشنا بوده و روزانه چندین بار تخم مرغها را جمع آوری نماید تا از کثیف شدن و احتمالاً شکستن آنها که در اثر انباشته شدن در داخل لانه های تخمگذاری بوجود می آید جلوگیری شود.
داخل لانه های تخمگذاری را باید دائماً تمیز نگهداشت و مقداری پوشال تازه هر چند بار در آن ریخت. پس از آن تخم مرغها از آشیانۀ طیور به انبار تخم مرغ حمل شده و در این محل آنها را درجه بندی و در کارتن های مخصوص جا داده و بدین ترتیب آماده برای حمل به جوجه کشی می شوند. انباری که بدین منظور اختصاص می یابد باید شرایط محیطی آن از نظر حرارت و رطوبت مناسب باشد.

همانطور که ذکر شد حمل تخم مرغ از مرغداری به جوجه کشی باید در حداقل زمان ممکن با ماشینهای مخصوص حمل تخم مرغ که مجهز بدستگاههای تهویه و خنک کننده می باشد انجام گیرد.
مرحلۀ بعدی نگهداری تخم مرغ در جوجه کشی برای مدتی است که تخم مرغ در آنجا مانده تا آماده برای خواباندن در ماشینها گردد.
تخم مرغ بمحض ورود در جوجه کشی باید به اتاق مخصوص نگهداری تخم مرغ حمل و در آنجا نگهداری شوند و در حداقل زمان این تخم مرغها را در راکها چیده و بماشین جوجه کشی منتقل نمایند.

نکات فنی که تولید کنندگان تخم مرغ و جوجه کشی ها برای سلامت تخم مرغ قبل از جوجه کشی باید رعایت نمایند تا اشکالی در جوجه دهی تخم مرغها بوجود نیاید بشرح زیر می باشد :

بسته بندی و حمل و نقل تخم مرغ و جوجه دهی
برای بسته بندی تخم مرغ از کارتن های مخصوص حمل تخم مرغ استفاده می شود.
این کالا در کارخانجات کارتن سازی تهیه شده و در مرغداریها مورد بهره برداری قرار می گیرد.

تخم مرغها را باید در شانه های مخصوص چید و نوک پهن آنرا همیشه در جهت بالا قرار داد. زیرا در غیر اینصورت ضرباتی که به تخم مرغ وارد می شود به اتاق هوایی تخم مرغ منتقل شده و این محفظه را شل کرده و چنین تخم مرغهایی جوجۀ کمی خواهند داد.
طبق آزمایشاتی که بعمل آمده درصد جوجه دهی تخم مرغهایی که در اثر تکان و ضربه، اتاق هوایی آنها حالت طبیعی خود را از دست داده و شل شده باشد 15 درصد کمتر از تخم مرغهای طبیعی است.
تخم مرغهایی که بیش از یک هفته در جعبه های بسته بندی نگهداری شوند باید جعبه های تخم مرغ را زیرو رو کرد، جا و جهت جعبه ها را عوض نمود تا هوا بهمه جا یکسان برسد. همۀ جوجه کشی ها این تجربه را بچشم دیده اند که جابجایی کارتن های تخم مرغ در پایین نیامدن هچ تأثیر خواهد گذاشت.

سن تخم مرغ و جوجه دهی
اگر تخم مرغ جوجه کشی به مدت یک هفته در حرارت 7 تا 13 درجه سانتی گراد و رطوبت کافی نگهداری شود هیچگونه تغییری در جوجه دهی آن داده نخواهد شد. ولی نگهداشتن بیش از مدت فوق بتدریج کیفیت تخم مرغ را تغییر داده و در پایان هفته چهارم جوجه دهی به صفر تنزل می یابد. معمولاً تخم مرغهای یکروزه را در ماشین نمی خوابانند. اگر تخم مرغ را 2 تا 3 روز استراحت داده و سپس جوجه کشی نمایند نتیجۀ بهتری خواهد داد.

نظافت تخم مرغ و جوجه دهی
اگر سرتاسر قسمت پهن تخم مرغ که اتاق هوا در آن قرار دارد و محل مبادلۀ اکسیژن از خارج بداخل تخم مرغ است کثیف و پوشیده از آلودگی شود و یا منافذ آن مسدود گردد جوجه دهی چنین تخم مرغها کاهش یافته و تعداد زیادی از جنین ها در داخل تخم مرغ تلف خواهند شد.
برای تمیز نمودن تخم مرغهای کثیف و قابل استفاده نمودن آن برای جوجه کشی بهتر است که بطریق خشک آنها را تمیز نمود. این عمل گرچه بکارگر زیاد نیاز داشته و وقت زیادی را خواهد گرفت اما بهداشتی تر از شست و شو با آب است.
شست و شوی تخم مرغهای آلوده و کثیف با آب مجاز نبوده و اگر در مواردی اجباراً به چنین کاری اقدام شود باید از محلولهای ضد عفونی کننده مثلاً محلول 0/38 درصد روکال استفاده نمود.

بیماری اسهال سفید جوجه ها
بیماری اسهال سفید جوجه ها یا سالمونلاپولروم یکی از بیماریهای مهم جوجه های نوزاد بوده و تلفات و خسارات اقتصادی شدیدی به مرغداریها وارد می نماید.
اولین بار در سال 1317 میکروب این بیماری در مؤسسۀ سرم سازی رازی کرج از جوجه های بیمار جدا گردید.
این بیماری ممکن است در جنین جوجه ها و یا حیوانات بالغ دیده شود. مقاومت جنین در برابر بیماری بسیار کم است و باین دلیل قبل از خروج از تخم مرغ و معمولاً در حدود روز پانزدهم تلف می گردد.
اگر سویۀ حاد میکروب در بیمار وجود داشته باشد ممکن است تلفات 20 تا 100 درصد برسد. در صورتیکه جوجه ها تا هنگام تولد مقاومت نموده و در موقع خروج از تخم مرغ بیمار باشند در فاصلۀ بسیار کوتاه تلف می شوند ولی بیشتر اوقات جوجه ها در ماشین و در ساعات اول زندگی آلوده شده و پس از یک مرحله کمون بسیار کوتاه نشانیهای بیماری ظاهر می شود :
جوجه های بیمار محزون، کم خوراک، چشمهای نیمه بسته و بالهای افتاده در گوشه ای چرت زده و گرد می شوند و گاهگاه مدفوع آبکی و کمی زرد رنگ و یا مایل به سبز خارج می کنند که بزودی تبدیل به اسهال سفید رنگ کرومی شکل و گاهی مخلوط با خون می گردد و باین دلیل است که بیماری را بنام اسهال سفید نام گذاشته اند.

مخاطات و تاج کمرنگ و مواد اسهالی در اطراف مقعد خشک شده ممکن است پس از 2 تا 6 روز 50 درصد و گاهی اوقات بیشتر از آنها تلف شوند ولی بطور کلی تلفات 15 روز پس از شروع بیماری متوقف و باقیماندۀ جوجه های بیمار مقاومت نموده و مبتلا به شکل مزمن بیماری و یا تبدیل به حاملین میکرب می گردند.
مرغهای بالغ 4 تا 6 ماهه و پرده پایان و بوقلمونهای جوان نیز ممکن است به شکل حاد سالمونلا شوند و در این موارد نیز علاوه بر نشانیهای عمومی مانند خستگی و یا عدم اشتها و غیره و وجود اسهال زرد رنگ و سپس سفید مشاهده شده عدۀ زیادی از آنها پس از 3 تا 10 روز بیماری تلف می شوند و حتی به سایر ماکیان و طیور موجود در منطقه نیز سرایت می کند ولی گاهگاهی نیز تلفات بسرعت قطع و با آنکه بیماری مزمن می گردد.

شکل مزمن : حیواناتی که از ابتدا به شکل مزمن بیماری مبتلا می گردند تدریجا لاغر شده چشم و تاج آنها کمرنگ و تخم کردن کم شده و یا قطع می گردد و غالباً نشانیهای ورم چشم و بینی چرکین مخصوصاً در پرده پایان و ورم بندها در مرغان و بندپایان و ورم بندبال مخصوصاً در کبوترها مشاهده شده و با اسهال متناوب غالباً در نتیجه مسمومیت تدریجی و عدم تغذیۀ کافی بالاخره تلف می گردند.
ولی بعضی اوقات نیز ممکنست غفلتاً در نتیجۀ عفونت عمومی خون منجر بمرگ گردد. بالاخره گاهی اوقات نیز حیوانات به تدریج بهبودی یافته ظاهراً سالم ولی باطناً آلوده و تبدیل به حاملین میکروب می شوند که از لحاظ سرایت بیماری بسیار خطرناک می باشند.

حاملین میکروب : ظاهراً هیچگونه نشانی بیماری در این حیوانات دیده نمی شود ولی در نتیجۀ اختلالات و ورم تخمدان تخم مرغها گاهی اوقات محتوی بقایای تخمدان با کمی خون بوده گاهی بدبو و یا فقط لکه های خون برروی پوست تخم مرغ جلب توجه می کند و در هر حال تعداد تخم مرغ کمتر از معمول و در صورتی که برای جوجه کشی از آنها استفاده شود فقط عدۀ کمی از جوجه ها زنده از تخم مرغ بیرون می آیند و بالاخره گاهی اوقات تخم کردن بکلی قطع شده بیماری بصورت عفونت عمومی و یا با نشانیهای لنگش و لاغر شدن تدریجی حیوان را تلف می کند.

سازمان و تشکیلات کارگری در یک واحد جوجه کشی و اثر آن در گردش کار
وجود یک سازمان کارآمد و یک گروه کارگری هماهنگ و کاردان باعث پیشرفت کار جوجه کشی و بالارفتن تولید و سوددهی خواهد شد.
در جوجه کشی هزینۀ دستمزد کارگران بعد از هزینۀ خرید تخم مرغ بالاترین رقم را تشکیل می دهد.
برای جبران این هزینۀ سنگین تنها خبرگی ، کاردانی، وقت شناسی و تشکل کارگران می تواند مانع از هدر رفتن نیروی کار شده و برنامۀ روزانۀ کارگاه را با همآهنگی و انضباط بمرحلۀ اجرا در آورده و موفقیت جوجه کشی را تضمین نماید.

در جوجه کشی، روزانه کارگران باید کارهای متعددی انجام دهند که زمان دقیقی برای آنها نمی توان معلوم نمود، بهمین علت برای شروع و خاتمۀ کارگران وقت معینی نمی توان قائل شد، کار روزانۀ کارگران عبارتست از تخم مرغ چینی، ضد عفونی تخم مرغها، خواباندن تخم مرغ در ماشین، انتقال تخم مرغ از ماشین به هچر و تفکیک جوجه های یکروزه و سایر کارهای فرعی.
زمان تخم مرغ چینی و ضدعفونی تخم مرغ ها معمولاً صبح ها و زمان انتقال تخم مرغ ها به هچر و خواباندن تخم مرغ ها در ماشین بعد از ظهرها انجام می شود.

فاصلۀ زمانی بین انتقال و هچ جوجه مدت 3 روز است که جوجه ها در آخرین ساعات در هچر خشک شده و ساعت 7 تا 8 صبح روز 21 آماده برای تفکیک و جعبه زدن و حمل می باشند. این کار در فصول متعدل در همین ساعت انجام می گیرد.
اما در تابستان عمل هچ بجای ساعت 7 تا 8 صبح که هوا گرم خواهدشد ساعت 3 تا 4 صبح انجام خواهد گرفت تا حمل جوجه به مرغداری ها بهوای گرم بعد از ساعت 7 و 8 برخورد ننماید. لذا در تابستان انتقال تخم مرغها و هچ جوجه ها باید 3 تا 4 ساعت زودتر صورت گیرد. کارگران هم باید روز انتقال 3 ساعت زودتر شروع بکار نمایند و روز هچ هم 3 تا 4 ساعت زودتر یعنی 3 یا 4 صبح در سر کار حاضر باشند.
این یک نمونه از وقت شناسی و انضباط کارگری در جوجه کشی است که جلوی بسیاری از ضایعات و زیانهای اقتصادی را خواهد گرفت.

در مورد سایر کارهای جوجه کشی نیز بطور فراوان چنین موارد اضطراری پیش می آید.
وظیفۀ مدیر مسئول جوجه کشی است که سازمان دهی کارگری و برنامه های کار را طوری تنظیم نماید تا هدف اصلی که پیشرفت کار جوجه کشی است تأمین شود.
در جوجه کشی کارهای متعددی وجود دارد که انجام آن بدست کارگران ماهر و نیمه ماهر امکان پذیر است.
گماردن هر کارگر ساده به این شغلها ممکن است لطمه به انجام صحیح و دقیق آن کار وارد ساخته و کیفیت آن و سطح تولید را پایین آورد.

انتخاب کارگر شایسته، باهوش و فراگیر، دادن آموزش به آنها و گماشتن هر کدام در شغل و کار مخصوص بخود از ضروریات بوده و در اصل سازمان دهی باید مورد رعایت قرار گیرد.
بسیار اتفاق می افتد که در یک واحد جوجه کشی کارگری مراجعه نموده و از مدیر مسئول تقاضای تعویض شغل می نماید. در چنین مواردی باید کارآیی او را در کار جدید مورد بررسی قرار داد تا معلوم شود که دقت و صلاحیت این شخص در کار جدید تا چه اندازه است.

اگر بنا شود که سرپرست کارگاه دائماً مراقب او بوده و مکرر باو تذکر دهد تا کار خود را صحیح انجام دهد و او قدرت فراگیری در کار نداشته باشد بهتر است از گماردن شخص به اینکار جلوگیری نمود.
کارگران جوجه کشی بدو دسته تقسیم می شوند، یکدسته که امور جاری مربوط به تخم مرغ و جوجه، ضد عفونی اماکن و ماشینها، بهداشت محیط را اداره می نمایند.
ایندسته از کارگران، ماهر و نیمه ماهر هستند که آشنایی بکار خود داشته و با سرعت و دقت کارها را انجام می دهند.

این نوع کارگران نیازی بخدمت در شب نداشته و زمان کار آنها در طول روز بستگی به برنامۀ تنظیمی در قسمت فنی دارد.
دستۀ دوم کارگران و تکنسین های فنی هستند که در امور ماشینهای جوجه کشی، هچر، تجهیزات، موتور ژنراتور و امور فنی تخصص و آشنایی داشته و وجود این کارگران در تمام مدت شبانه روز برای کنترل ماشینها و دستگاهها ضروریست. لذا خدمت آنها بطور شیفت انجام خواهد گرفت. و بالاخره مسئولین کارگاه هستند که بعنوان سرکارگر انجام وظیفه خواهند نمود.

این گروه نیز باید با گروه کارگران فنی مشترکاً شبانه روز بطور کشیک آماده بکار باشند. تا در صورت اشکالات فنی مثلا خاموش شدن برق، نقایص ماشینهای جوجه کشی و یا سایر تجهیزات به رفع آن بپردازند .

مسئله مهمی که در سازمان کارگری باید رعایت شود تأمین زندگی آنهاست.
مدیر مسئول جوجه کشی چون بکار شبانه روزی اغلب کارگران نیاز دارد و در موارد متعدد، زمانی برای کار آنها مشخص نیست و ضرورت برخی از کارها ایجاب می نماید که کارگر تا هر وقت که لازم باشد در سرکار بماند لذا باید با تأمین زندگی او و خانواده اش او را بدقت در کار ترغیب نمود.

گردش کار برای تولید جوجۀ یکروزه در جوجه کشی
از وقتیکه تخم مرغ به محل جوجه کشی وارد می شود و تا زمانیکه تبدیل به جوجۀ یکروزه شده و تحویل مشتری می گردد یک رشته کارهای فنی وسیلۀ فنی ( کارگران، تکنسین ها و متخصصین) باید انجام گیرد.
این مدت که حداقل 21 روز بطول می انجامد در هر مرحله باید با نظم و انضباط خاص و رعایت اصول فنی و بهداشتی عمل شود تا حداقل ضایعات ایجاد گشته و جوجه هایی با کیفیت ممتاز و حداکثر جوجه دهی تولید شود.
در اینصورت مراحل بعدی که پرورش جوجه در مرغداریهاست با موفقیت توأم بوده و رضایت مشتریان فراهم وسود عادلانۀ آنها تأمین خواهد شد. ضمناً عرضۀ جوجه سالم و با خواص نژادی ممتاز به مرغداران پایۀ اقتصاد آنها را تقویت نموده و سطح تولید را افزایش خواهد داد.